Ανακωχή Χριστουγέννων : Μια μυθική πραγματικότητα 103 ετών

Περίπου 5 μήνες μετά από την έναρξη του Α’ Παγκόσμιου Ιμπεριαλιστικού Πολέμου, συνέβη κάτι απρόσμενο στα αιματοβαμμένα χαρακώματα του δυτικού μετώπου. Οι αντιμαχόμενες πλευρές, προσωρινά, παραμέρισαν τις τεχνητά δημιουργημένες διαφορές τους και σταμάτησαν να αλληλοσκοτώνονται. Φέτος, συμπληρώνονται 103 χρόνια από εκείνα τα Χριστούγεννα του 1914.

Τα οποία, «κατάφεραν να κάνουν θανάσιμους εχθρούς, φίλους για μια στιγμή» (Φράνσις Τοουντρόου, ιστορικός). Όταν, η ανθρωπιά κυριάρχησε του υποδαυλισμένου μίσους. Και οι στρατιώτες στη μια πλευρά, έβλεπαν απέναντι συνάνθρωπο και όχι τέρας που του αξίζει ο θάνατος. Βρήκαν τη δύναμη να ξεπεράσουν φόβο και μίσος, να έρθουν κοντά.

Η ιστορία της ανακωχής των Χριστουγέννων κινείται μεταξύ πραγματικότητας και μύθου. Όπως, μπρος πίσω, κύλησαν οι αυτοσχέδιες μπάλες που αντικατέστησαν τα όπλα. Ώστε, οι στρατιώτες, να διασκεδάσουν αντί να πεθάνουν. Οι μαρτυρίες για το τι ακριβώς και που έγινε, πως άρχισε, δεν ταυτίζονται. Το δεδομένο είναι πως – όπου και αν είναι το εφαλτήριο της – η «ανταρσία της ανακωχής», επεκτάθηκε και στα περίπου 800 χιλιόμετρα του δυτικού μετώπου. Από τα γαλλοελβετικά σύνορα ως τις ακτές της Φλάνδρας. Όπου πολεμούσαν περίπου ένα εκατομμύριο στρατιώτες.

Η ιστορία ξεκίνησε να γνωστοποιείται το 1915, όταν άρχισαν να φτάνουν επιστολές από το μέτωπο. Ένα χρόνο αργότερα ο σερ Άρθουρ Ντόιλ (εμπνευστής του Σέρλοκ Χολμς,) τη δημοσίευσε. Χαρακτηρίζοντας, «θέαμα εκπληκτικό και ανθρώπινο, εν μέσω φρικαλεοτήτων» τη χριστουγεννιάτικη εκεχειρία με το ποδόσφαιρο.

Στον Α΄ Παγκόσμιο Ιμπεριαλιστικό Πόλεμο, γνωστό επίσης ως «Μεγάλο Πόλεμο», τέθηκαν αντιμέτωποι δύο στρατιωτικοπολιτικοί συνασπισμοί. Η Τριπλή Εγκάρδια Συνεννόηση – «Αντάντ» με την Τριπλή Συμμαχία. Την πρώτη αποτελούσαν Αγγλία, Γαλλία, (ως την Οκτωβριανή επανάσταση) Ρωσία και (εισχώρησαν το 1917 οι) ΗΠΑ. Και τη δεύτερη Γερμανία, Αυστροουγγαρία και Ιταλία. Κατά τη διάρκεια του πολέμου υπήρξαν προσθαφαιρέσεις στους δύο συνασπισμούς. Η Ιταλία μεταπήδησε στην πλευρά της «Αντάντ». Ενώ, με την Τριπλή Συμμαχία τάχθηκαν Βουλγαρία, Τουρκία.

Αιτία του πολέμου – όπως κάθε φορά – ήταν η κατάκτηση και αναδιανομή εδαφών, η διεύρυνση οικονομικών σφαιρών επιρροής των κυρίαρχων κρατών. Αφορμή, αποτέλεσε η δολοφονία (28 Ιούνη 1914) του διαδόχου της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, Φραγκίσκου Φερδινάνδου, και της συζύγου του. Από Σέρβους εθνικιστές στο Σαράγεβο (τότε επαρχία της Αυστροουγγαρίας).

Το τέλος του πολέμου άφησε περίπου 10 εκατομμύρια νεκρούς και υπερδιπλάσιους τραυματίες. Με τις συνθήκες από το «Σύστημα των Βερσαλλιών», η ηττημένη Γερμανία απώλεσε το 1/8 των εδαφών της στην Ευρώπη, καθώς και όλες τις αποικίες της σε Αφρική και Ασία. Τις πρώτες, μοιράστηκαν κυρίως Βρετανία και Γαλλία, οι δεύτερες πέρασαν στον έλεγχο της Ιαπωνίας. Η Αυστροουγγαρία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία διαμελίστηκαν και διαλύθηκαν.

Τα κέρδη της Βρετανίας – κατά τη διάρκεια της αιματοχυσίας – αυξήθηκαν κατά 4 δισεκατομμύρια στερλίνες. Των ΗΠΑ ήταν 4,8 δισεκατομμύρια δολάρια μεγαλύτερα απ’ ότι στα τρία τελευταία χρόνια πριν την κήρυξη του πολέμου.

Η Αμερική, στο τέλος του πολέμου, είχε συγκεντρώσει το 40% των παγκόσμιων αποθεμάτων σε χρυσό. Και μόνο αυτά τα στοιχεία αρκούν για να κατανοήσει κάποιος γιατί έγινε ο πόλεμος αλλά και γιατί ήταν ο πλέον βάρβαρος στην ιστορία της ανθρωπότητας. Μέχρι τον επόμενο.

Το δυτικό μέτωπο ήταν το βασικό πεδίο των συγκρούσεων. Ταυτόχρονα, όμως, έγινε και το θέατρο ενός απρόσμενου και απίστευτου «έργου». Όσα διαδραματίστηκαν περί τα Χριστούγεννα του 1914, δεν ήταν προσχεδιασμένα αλλά αυθόρμητα. Παρ’ όλα αυτά – απ’ όπου, όπως και αν άρχισαν – επεκτάθηκαν με ταχύτητα. Και «σημάδεψαν» ανεξίτηλα την ιστορία. Αποδεικνύοντας, ανάμεσα στ’ άλλα, και τη δύναμη του ποδοσφαίρου.

«Μια αυτοσχέδια μπάλα βρέθηκε από το πουθενά και περίπου 50 άτομα αλλάζαμε πάσες».

Κατά μια εκδοχή, την παραμονή της 25ης Δεκέμβρη στην πόλη «Rue du Bois» (Γαλλία), ένας Βρετανός λοχαγός άκουσε – από το απέναντι χαράκωμα – μια φωνή. Η οποία, με ξένη προφορά, του είπε: «Μην πυροβολείτε μετά τις 12 και δεν θα το κάνουμε ούτε εμείς».

Και στη συνέχεια «αν εσείς οι Άγγλοι έρθετε και μας μιλήσετε, δεν θα ρίξουμε». Συμφώνησαν σε κατάπαυση του πυρός για να θάψουν τους νεκρούς. Το πρωί των Χριστουγέννων, Βρετανοί και Γερμανοί έθαψαν τους νεκρούς τους, απαγγέλοντας μαζί τον 23ο Ψαλμό του Δαυίδ: «Κύριος ποιμαίνει με και ουδέν με υστερήσει».

Ακολούθησαν χριστουγεννιάτικα τραγούδια, ανταλλαγή δώρων, τσιγάρων, αλκοόλ και γλυκών. Πανομοιότυπο σκηνικό έχει περιγραφεί να γίνεται στην πόλη «Neuve Chapelle». Ο δημοσιογράφος, Οσβάλντο Σοριάνο, έχει τοποθετήσει το σκηνικό – με περίπου τα ίδια γεγονότα – στην πόλη «Ploegsteert» (Βέλγιο). Κατ΄ άλλες μαρτυρίες, όλα άρχισαν στην ίδια χώρα αλλά στην πόλη «Ypres».

Σε κάθε περίπτωση κυρίαρχο συστατικό στοιχείο, της προσέγγισης των αντιμαχόμενων πλευρών, ήταν το ποδόσφαιρο. Με αυτοσχέδιες μπάλες από άχυρο, κάλυκες, άδεια κονσερβοκούτια άλλα υλικά. Και τέρματα από ξύλα, πέτρες, χλαίνες, κράνη ή ότι άλλο πρόσφορο για… δοκάρι.

Σε κάποια παιχνίδια φέρονται να συμμετείχαν 50 παίκτες και σε άλλα 10. Η διάρκεια των αγώνων (φέρεται να) κυμαίνεται από περίπου μία ώρα ως και αρκετές περισσότερες. Μέχρι εξαντλήσεων των στρατιωτών/παικτών.

Ο Σκωτσέζος, Άλφρεντ Άντερσον, ήταν ο τελευταίος εν ζωή στρατιώτης που είχε πάρει μέρος στην ποδοσφαιρική αναμέτρηση Απεβίωσε, σε ηλικία109 ετών, το 2005. Να τι έχει αναφέρει: «Εμφανίστηκε μια μπάλα, κανείς δεν ξέρει από πού, και άρχισε να κυλά, κανείς δεν ξέρει πώς, ανάμεσα στα χαρακώματα. Τότε το πεδίο της μάχης μετατράπηκε σε χώρο παιχνιδιού, οι εχθροί πέταξαν στην άκρη τα όπλα τους και άρχισαν να διεκδικούν την μπάλα, όλοι με όλους και όλοι εναντίον όλων.

Οι μπάλες ήταν αυτοσχέδιες, από άχυρο δεμένο με σπάγκο ή άδεια κονσερβοκούτια. Τα τέρματα ήταν ξύλα, χλαίνες και κράνη. Άλλα ματς διεξάγονταν με 50 παίκτες και άλλα με 10 και διαρκούσαν περίπου μία ώρα. Έπειτα, οι παίκτες, που για μέρες είχαν στερηθεί τον ύπνο, έπεφταν εξαντλημένοι στο παγωμένο έδαφος αναζητώντας λίγη ξεκούραση».

Ο αρχιλοχίας, Τζορτζ Μπεκ, γράφει  στο ημερολόγιο του: «Οι Γερμανοί μας φωνάζουν και μας ζητούν να παίξουμε ποδόσφαιρο, και να μην πυροβολήσουμε για να μην το κάνουν ούτε αυτοί. Στις 2 π.μ. μια γερμανική μπάντα κινήθηκε στα χαρακώματά τους τραγουδώντας το «Home Sweet Home» και το «God Save the King». Που ακούστηκαν υπέροχα και μας έκαναν να σκεφτούμε τα σπίτια μας».

Την επόμενη ημέρα, οι στρατιώτες τόλμησαν να ξεμυτίσουν και να κοιτάξουν στην απέναντι πλευρά. Κάποια στιγμή, μετά από αρκετό δισταγμό, ένας Γερμανός ακούστηκε να φωνάζει: «We good. We no shoot» («Είμαστε εντάξει. Δεν ρίχνουμε»).

«Οι Άγγλοι φώναζαν, σφύριζαν και χειροκροτούσαν»

Το 1999 βρέθηκαν – σε μια σοφίτα κοντά στη Λειψία από τον γιο του, Ρούντολφ – 15 ημερολόγια που είχε γράψει ο Γερμανός (δάσκαλος στο επάγγελμα) υπολοχαγός, Κουρτ Τσέμις: «Ο στρατιώτης Μέκελ από τον λόχο μου, που για πολλά χρόνια είχε ζήσει στη Βρετανία, φώναξε μιλώντας αγγλικά απευθυνόμενος στο απέναντι εχθρικό χαράκωμα. Γρήγορα άρχισε μια έντονη συζήτηση.

Στο χαράκωμά μας είχαμε τοποθετήσει ήδη γιορταστικά δεντράκια και κεριά. Μετά την πετυχημένη συνάντησή μας με τους Άγγλους, βάλαμε ακόμα περισσότερα στολίδια. Οι Άγγλοι έδειχναν τη χαρά τους για τα φωταγωγημένα χαρακώματά μας. Φώναζαν, σφύριζαν και χειροκροτούσαν. Εγώ, όπως και οι περισσότεροι, όλη τη νύχτα την πέρασα ξάγρυπνος. Μπορεί να έκανε κρύο, αλλά ήταν υπέροχα.

Οι Άγγλοι έφεραν μια μπάλα από τα χαρακώματα και σύντομα ένα ζωηρό παιχνίδι ακολούθησε. Πόσο θαυμάσια υπέροχο κι όμως πόσο παράξενο ήταν. Οι Άγγλοι αξιωματικοί αισθάνονταν το ίδιο. Κι όμως, κάπως έτσι, η γιορτή της αγάπης, κατάφερε να φέρει θανάσιμους εχθρούς κοντά σαν φίλους για μια φορά».

Ο ομοιόβαθμος του, Γιοχάνες Νίμαν, θυμάται πως «ένας Σκοτσέζος στρατιώτης εμφανίστηκε με μια μπάλα από το πουθενά και μερικά λεπτά μετά είχε στηθεί ένα παιχνίδι ποδοσφαίρου. Οι Σκοτσέζοι σημάδεψαν το τέρμα τους με τα περίεργα καπέλα τους και εμείς κάναμε το ίδιο με τα δικά μας». Ως τόπο διεξαγωγής του αγώνα, που κράτησε μια ώρα, αναφέρει το «Armentieres» (Γαλλία). Υποστηρίζοντας πως οι Γερμανοί επικράτησαν με 3-2.

Βέβαια, εκατέρωθεν, δεν ήταν όλοι υπέρμαχοι της ανακωχής των Χριστουγέννων. Ο Γκούσταβ Ρίμπενσαμ, από το 2ο τάγμα Βεστφαλίας, αναφέρει: «Οι Άγγλοι ήταν εξαιρετικά ευγνώμονες για την κατάπαυση πυρός, γιατί μπορούσαν να παίξουν ποδόσφαιρο ξανά. Όμως όλο αυτό έχει αρχίσει να γίνεται γελοίο και πρέπει να σταματήσει. Θα πω στους άνδρες πως το απόγευμα θα σταματήσει».

Ο Τζέι Σι Νταν, περιέγραψε πως τελείωσε η 4ωρη ανακωχή: «Στις 8.30 πυροβόλησα τρεις φορές στον αέρα, σήκωσα μια σημαία που έγραφε «Καλά Χριστούγεννα» και σκαρφάλωσα στο παραπέτασμα. Σήκωσαν κι εκείνοι κάτι που έγραφε «Ευχαριστώ». Είδα τον Γερμανό αρχηγό να εμφανίζεται. Υποκλιθήκαμε και οι δυο, χαιρετίσαμε, πυροβόλησε δυο φορές στον αέρα και ο πόλεμος άρχισε ξανά».

Η «ανακωχή των φιλαράκων με το χακί» δημιούργησε οργή στα ανώτερα και ανώτατα κλιμάκια, της στρατιωτικής (αλλά και πολιτικής) ηγεσίας.

Ο αρχιστράτηγος τους βρετανικού στρατού, Σερ Τζον Φρεντς, έγραψε στους στρατιώτες: «Είδα με μεγάλη δυσαρέσκεια τις αναφορές για τα πρόσφατα γεγονότα και τις επαφές με τον εχθρό, χωρίς διαταγή ανωτέρου. Είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του όποιος διατηρήσει επαφές με τον εχθρό με δική του πρωτοβουλία ή με πρωτοβουλία του εχθρού».

Ένας ταγματάρχης, του οποίου το ονοματεπώνυμο δεν γνωστοποιήθηκε, έλεγε στους υφισταμένους του: «Τον Γερμανό δεν πρέπει να τον κάνεις φίλο, αλλά να τον σκοτώνεις».

Στην αντίπερα όχθη, έχει ταυτοποιηθεί – σε συγκεκριμένη περίπτωση – όχι μόνο τι αλλά και από ποιον ειπώθηκε. «Δεν πρέπει να συμβαίνουν τέτοια πράγματα σε περίοδο πολέμου. Δε σας έχει απομείνει καθόλου γερμανική αίσθηση τιμής;» ωρυόταν ένας Αυστριακός δεκανέας. Ο οποίος χρόνια αργότερα αιματοκύλησε ξανά τον κόσμο. Ήταν ο (μετέπειτα) Αδόλφος Χίτλερ. Ο οποίος, στο βιβλίο «Ο Αγών Μου» ανέφερε το περιστατικό. Σημειώνοντας ότι «τέτοιες συνεννοήσεις μεταξύ απλών στρατιωτών θα έπρεπε να απαγορεύονται αυστηρά».

Πως το μήνυμα των Χριστουγέννων νίκησε τον … πόλεμο!
ελλην, υπότιτλοι

Christmas Truce (1914)

War Game by Dave Unwin

Balls to war: when a world war stopped to play football

1914 Christmas Truce Letter

Christmas 1914 In no man’s land

The Farm All Together Now – Lyrics