Κορωνοϊός: «Είμαστε στο αισιόδοξο σενάριο» εκτιμά η καθηγήτρια Βάνα Σύψα

Μέχρι πρότινος ελάχιστοι τη γνώριζαν. Μόνο τα μέλη της επιστημονικής ακαδημαϊκής κοινότητας. Και όχι όλοι. Ολα άλλαξαν από τη στιγμή που από το στόμα του «αρχιστράτηγου»Σωτήρη Τσιόδρα ακούστηκε το όνομά της. Βασιλική-Αναστασία (Βάνα) Σύψα. Το μεγάλο αστέρι. Η αναπληρώτρια καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής στην Ιατρική του Πανεπιστημίου Αθηνών, η οποία λόγω εμπόλεμης κατάστασης στα χαρακώματα της έρευνας, έχει χαθεί μέσα στην οθόνη ενός υπολογιστή και ακόμα και με τα παιδιά της επικοινωνεί ηλεκτρονικά.

Πάνω της έπεσαν όλοι οι προβολείς, από τη στιγμή που ο «αρχιστράτηγος» Τσιόδρας την επικαλέστηκε και μάλιστα με άπειρο θαυμασμό για το πρόσωπό της, το ταλέντο της, αλλά και την κορυφαία εργασία της. Δηλαδή για το μαθηματικό μοντέλο εκτίμησης για την πορεία του κορωνοϊού.

Τότε η Βάνα Σύψα εκτοξεύτηκε στην κορυφή της πυραμίδας των επιστημόνων και των ερευνητών που βρίσκονται και καθοδηγούν τον πόλεμο εναντίον ενός ύπουλου και τόσο μεταδοτικού εχθρού. Το βιογραφικό της, τόσο πλούσιο και λαμπερό που σε υποχρεώνει να υποκλιθείς μπροστά της. Απόφοιτος του Τμήματος Μαθηματικών με μεταπτυχιακό στη Βιομετρία (MSc in Biometry – Παν. Reading, Βρετανία) και διδακτορικό από την Ιατρική Αθηνών, με μετεκπαίδευση στην Επιδημιολογία Λοιμωδών Νοσημάτων στο θρυλικό Imperial College του Λονδίνου. Διδάσκει τα μαθήματα Ιατρική Στατιστική Επιδημιολογία και Προληπτική Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και κέντρο βάρους στην έρευνά της είναι η Eπιδημιολογία Λοιμωδών Νοσημάτων και η χρήση μαθηματικών μοντέλων για τη μελέτη τους. Δηλαδή ιογενείς ηπατίτιδες, HIV λοίμωξη, νοσοκομειακές λοιμώξεις, γρίπη.

Εν ολίγοις, ο COVID-19 έχει βρει τον μπελά του με αυτό το κορίτσι με το αισιόδοξο σενάριο!

– Τι ακριβώς είναι το μαθηματικό μοντέλο εκτίμησης;

«Τα μαθηματικά μοντέλα μάς βοηθούν να αναπαραστήσουμε την πορεία της πανδημίας με τη βοήθεια εξισώσεων. Αυτές εκφράζουν πώς μεταβάλλεται διαχρονικά ο αριθμός των ατόμων που μολύνονται, των ατόμων που θα χρειαστούν πιθανώς νοσηλεία σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, των θανάτων. Αυτό προϋποθέτει ότι γνωρίζουμε κάποιες βασικές παραμέτρους, όπως πόσο μεταδοτικός είναι ο ιός ή τι ποσοστό των κρουσμάτων θα εμφανίσει επιπλοκές. Αρκετές από αυτές τις παραμέτρους τις γνωρίζουμε πλέον χάρη στη δουλειά πάρα πολλών επιστημόνων διεθνώς.

Σε αυτό έχει βοηθήσει το γεγονός ότι τα δεδομένα της πανδημίας της Κίνας και πολλών άλλων χωρών είναι διαθέσιμα και έτσι πολλοί επιστήμονες μπορούν να δουλέψουν ταυτόχρονα πάνω σε αυτά. Για άλλες παραμέτρους υπάρχει μεγαλύτερη αβεβαιότητα και πρέπει να το λαμβάνουμε υπόψη. Τροφοδοτώντας το μοντέλο με τις πληροφορίες αυτές, μπορούμε να εκτιμήσουμε, για παράδειγμα, τον αριθμό των ατόμων που θα χρειαστούν νοσηλεία ανά ημέρα, καθώς και να αποτιμήσουμε την αποτελεσματικότητα των μέτρων που λαμβάνονται. Επίσης, τα μοντέλα μάς επιτρέπουν να ενσωματώσουμε κάποιες υποθέσεις για τα μέτρα που μπορούν να εφαρμοστούν (π.χ. μείωση των κοινωνικών επαφών, απομόνωση των κρουσμάτων) ώστε να προβλέψουμε τι μπορεί να είναι αποτελεσματικό και τι όχι».

– Αυτό το μοντέλο το έχουν και άλλες χώρες και ποιες είναι αυτές;
«Τα μοντέλα είναι εργαλεία που χρησιμοποιούνται εδώ και πολλά χρόνια. Προσαρμόζονται κάθε φορά στην επιδημία που μελετάμε. Αντίστοιχα μοντέλα είχαμε χρησιμοποιήσει και στην επιδημία της γρίπης στην Ελλάδα το 2009, όπου είχαμε διερευνήσει την πιθανή αποτελεσματικότητα διάφορων μέτρων, όπως το κλείσιμο των σχολείων και ο εμβολιασμός. Μαθηματικά μοντέλα για τον κορωνοϊό χρησιμοποιούνται σε πολλές χώρες και πιθανώς και από άλλους Ελληνες επιστήμονες».

– Τα αποτελέσματα αυτού του μαθηματικού μοντέλου πόσο κοντά βρίσκονται στα πραγματικά νούμερα;

«Κάποια πράγματα τα γνωρίζουμε πλέον γιατί αναλύονται τα δεδομένα όλων των χωρών σε πραγματικό χρόνο. Ιδίως τα δεδομένα της Κίνας μάς έδωσαν σημαντικές πληροφορίες για την επιδημιολογία του ιού. Βεβαίως δεν τα γνωρίζουμε όλα. Για παράδειγμα, κάνουμε υποθέσεις για το πόσοι άνθρωποι μολύνονται χωρίς να εμφανίσουν συμπτώματα και κατά πόσο είναι σε θέση να μεταδώσουν σε άλλους. Οσοι πραγματικά δουλεύουν πάνω σε αυτό το αντικείμενο μπορούν να αναγνωρίσουν την αβεβαιότητα που υπάρχει. Προτεραιότητά μας είναι να εκτιμήσουμε την εξέλιξη της πανδημίας με τα μέτρα που έχουν εφαρμοστεί κάτω από “αισιόδοξα” και “απαισιόδοξα” σενάρια».

– Τι συμβαίνει με την Κίνα που κατάφερε να περιορίσει τον ιό με θύματα μόλις ένα νεκρό κάθε ημέρα;
«Πράγματι η Κίνα κατάφερε να περιορίσει την πανδημία και μέχρι στιγμής τα στοιχεία είναι ενθαρρυντικά. Σίγουρα όλοι παρακολουθούμε την Κίνα στενά γιατί θα δώσει πολύτιμες πληροφορίες και για την πανδημία σε άλλες χώρες που έπονται χρονικά».

Άκυρη η σύγκριση χωρίς τεστ

– Κατά τη γνώμη σας αναμένεται αύξηση των κρουσμάτων στην Ελλάδα; Θα κλιμακωθεί η έξαρση;
«Δεν είναι εύκολο να αποτιμήσουμε σε ποια φάση της πανδημίας βρισκόμαστε. Ο αριθμός των κρουσμάτων που διαγιγνώσκονται καθημερινά συναρτάται από τη δυνατότητα που έχουν τα εργαστήρια να ανταποκριθούν στον φόρτο εργασίας και από τα κριτήρια που έχουμε θέσει για το ποιος εξετάζεται.

Τα κρούσματα μπορεί να συνεχίσουν να αυξάνονται, αλλά κυρίως μας ενδιαφέρει αυτός ο ρυθμός να επιβραδύνεται όλο και περισσότερο. Ενας πιο σημαντικός δείκτης είναι ο αριθμός εισαγωγών σε ΜΕΘ και ο αριθμός των θανάτων. Πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη ότι τα στοιχεία αυτά αντανακλούν μεταδόσεις που έγιναν αρκετές ημέρες πριν. Αυτή τη στιγμή εκτιμώ ότι είμαστε στο αισιόδοξο σενάριο».

– Γιατί η Ελλάδα έχει τόσο χαμηλά νούμερα κρουσμάτων, αλλά σε σύγκριση με τη Γερμανία έχει ανεβασμένο ποσοστό θανάτων;
«Η σύγκριση του ποσοστού των θανάτων στο σύνολο των διαγνωσμένων κρουσμάτων μεταξύ των χωρών μπορεί να είναι παραπλανητική. Κι αυτό γιατί εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη στρατηγική ελέγχου που ακολουθεί κάθε χώρα.

H Γερμανία πραγματοποιεί εκτεταμένο έλεγχο και έχει διαγνώσει πολλά κρούσματα. Είναι διαφορετικό να αναφέρεις 793 θανάτους σε σύνολο 73.000 κρουσμάτων (Γερμανία) και άλλο 793 σε σύνολο 20.000 κρουσμάτων επειδή πραγματοποιείς έλεγχο με βάση πολύ συγκεκριμένα κριτήρια. Οι χώρες που εφαρμόζουν εκτεταμένο έλεγχο, όπως η Γερμανία και η Νότια Κορέα, εμφανίζουν αυτά τα χαμηλά ποσοστά, που είναι βεβαίως πιο κοντά στην πραγματικότητα».

– Μπορείτε να αποτιμήσετε τον κίνδυνο θανάτου;
«Ακριβώς επειδή δεν γνωρίζουμε πόσοι έχουν μολυνθεί σε κάθε χώρα, δεν είναι εύκολο να αποτιμήσουμε τον κίνδυνο θανάτου. Εξαίρεση αποτελεί το κρουαζιερόπλοιο “Diamond Princess”. Εκεί όλοι οι επιβάτες και το πλήρωμα μπήκαν σε καραντίνα μετά από ένα κρούσμα που παρουσιάστηκε σε επιβάτη: 3.700 άτομα σε καραντίνα, οι οποίοι “απελευθερώνονταν” σταδιακά στη διάρκεια ενός μήνα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μολυνθούν πολλοί στη διάρκεια του εγκλεισμού τους.

Είναι μια ενδιαφέρουσα ιστορία που θα μπορούσε να γίνει ταινία. Ολοι οι επιβαίνοντες εξετάστηκαν και αυτό μας έδωσε την ευκαιρία να αντλήσουμε κάποιες πολύ χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τη θνητότητα, η οποία απ’ ό,τι φαίνεται δεν ξεπερνά το 1% των κρουσμάτων».

– Πότε ελπίζετε να φανεί ο πρώτος ορίζοντας εξόδου από την κρίση; Τον Μάιο;
«Η εμπειρία από την Κίνα -τόσο από το επίκεντρο, δηλαδή την επαρχία Χουμπέι, αλλά και τις άλλες περιοχές- έδειξε ότι μπορεί να επιτευχθεί σημαντικός περιορισμός της μετάδοσης σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Μπορούμε να αναμένουμε το ίδιο και για τη χώρα μας».

– Ποια τα χαρακτηριστικά της πανδημίας;
«Τα βασικά χαρακτηριστικά είναι τρία: Πρώτον, ότι ο ιός SARS-CoV-2 μπορεί δυνητικά να οδηγήσει σε εκτεταμένη πανδημία αν δεν λάβουμε μέτρα, μια και κάθε μολυσμένο άτομο μπορεί να μολύνει άλλα 2 με 3 άτομα. Δεύτερον, ότι η μετάδοση γίνεται εύκολα, με κοινωνική επαφή. Τρίτον, κανένας άνθρωπος δεν έχει ανοσία στον ιό. Αυτό σημαίνει ότι χωρίς μέτρα μπορεί να μολυνθούν πολλοί άνθρωποι σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Αρα, ακόμα κι αν ένα μικρό ποσοστό των κρουσμάτων έχει επιπλοκές, αυτό μπορεί να σημαίνει τεράστια επιβάρυνση στο σύστημα υγείας. Αυτό συνέβη στην Ιταλία. Ετσι, η προσπάθεια επικεντρώνεται κατά κύριο λόγο στο να μειώσουμε τον αριθμό των κρουσμάτων ώστε να περιοριστεί αντίστοιχα και το φορτίο νοσηρότητας και θνησιμότητας (εισαγωγές σε νοσοκομεία και ΜΕΘ, θάνατοι) και να επιβραδύνουμε την πανδημία. Η Ιταλία, για παράδειγμα, δοκιμάζεται, καθώς στη διάρκεια ενός μήνα χρειάστηκε να νοσηλευτούν περίπου 4.000 άτομα σε ΜΕΘ, τα περισσότερα στην περιοχή της Λομβαρδίας. Αυτό είναι το σενάριο που θελήσαμε να αποφύγουμε στην Ελλάδα».

– Κάθε χρόνο πεθαίνουν χιλιάδες άνθρωποι από τη γρίπη. Πώς εξηγείται η αντίδραση της διεθνούς κοινότητας σε αυτόν τον ιό συγκεκριμένα;
«Οπως ανέφερα, κανείς δεν έχει ανοσία σε αυτόν τον ιό. Πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι οι λίγοι αυτοί θάνατοι στη χώρα μας και οι πολύ περισσότεροι στην Ιταλία έχουν συμβεί με δεδομένο ότι λήφθηκαν πολύ αυστηρά μέτρα. Ακόμα και με αυτές τις παρεμβάσεις, πολλές περιοχές της Ιταλίας κατέγραψαν μεγάλο αριθμό νοσηλειών σε ΜΕΘ και θανάτων σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Τα μοντέλα μάς επιτρέπουν να εκτιμήσουμε τι θα αναμέναμε με απουσία μέτρων και σας διαβεβαιώ ότι οι αριθμοί αυτοί είναι πολλαπλάσιοι από αυτό που συμβαίνει τώρα στη χώρα μας».

– Αραγε ο κορωνοϊός απλώς «κλωτσάει» όποιους βρίσκονται λόγω ασθενειών στο χείλος του γκρεμού;
«Η μεγαλύτερη ηλικία σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με τον κίνδυνο εμφάνισης επιπλοκών και θανάτου. Η θνητότητα είναι πολύ μικρή σε νέα άτομα, αλλά μπορεί να φτάσει το 4%-8% σε άτομα από 70 ετών και πάνω. Δεν σημαίνει όμως ότι είναι στο χείλος του γκρεμού! Ενας 70χρονος μπορεί να ζήσει αρκετά χρόνια με καλή υγεία και να χαίρεται παιδιά και εγγόνια. Γι’ αυτό και είναι πολύ σημαντικό τα άτομα αυτής της ηλικίας να προσέχουν τα ίδια και να τα προσέχουμε και εμείς».

– Αν δεν κάνω λάθος, πλήθος πολιτών πάσχουν από κάποια νοσήματα, ακόμα και τα παιδιά, όπως διαβήτης, σάκχαρο, παχυσαρκία κ.ά. Επομένως είναι περισσότερο ασφαλής ένας υγιής 70άρης από ένα παιδί που πάσχει από διαβήτη;
«Δεν μπορούμε να απαντήσουμε ακόμα με σιγουριά για τον επιβαρυντικό ρόλο που μπορεί να έχει καθένας παράγοντας χωριστά. Σχετικά με τα παιδιά, έχουν πολύ μικρότερο κίνδυνο για επιπλοκές σε σχέση με τους ενήλικους. Τα παιδιά κάτω των 10 ετών πρακτικά δεν έχουν κίνδυνο, με βάση τα στοιχεία μέχρι τώρα».

– Μήπως τελικά όλοι θα νοσήσουν από τον κορωνοϊό; Μήπως έτσι ο COVID-19 λειτουργεί ως crash test του οργανισμού μας;
«Το 2002 είχε ξεκινήσει μια επιδημία ενός άλλου κορωνοϊού, του SARS-CoV. Μετά από την αρχική εξάπλωση σε κάποιες χώρες, έγινε εφικτό να περιοριστεί και πλέον να εξαφανιστεί. Ο νέος ιός, απ’ ό,τι φαίνεται, ήρθε για να μείνει. Κάποια στιγμή θα τον συναντήσουμε, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι περισσότεροι που θα μολυνθούν θα έχουν ήπια συμπτώματα. Ηδη δοκιμάζονται φάρμακα και εμβόλια και κάθε μέρα που περνάει θα είμαστε πιο προετοιμασμένοι».

– Οι μεγάλες θερμοκρασίες είναι αποτελεσματικές;
«Aν εννοείται το καλοκαίρι, είναι πιθανό. Eίναι αισιόδοξο να πούμε ότι θα σταματήσει εντελώς η μετάδοση, αλλά αναμένουμε να επιβραδυνθεί».

– Οταν ο κ. Αδωνις Γεωργιάδης λέει πως ίσως να μη χάσουμε την τουριστική περίοδο του καλοκαιριού, τι ακριβώς εννοεί; Αν πράγματι από τον Ιούνιο υπάρξει ύφεση της πανδημίας στην Ελλάδα και αν αρχίσει η τουριστική περίοδος, δεν θα υπάρξει κίνδυνος μετάδοσης από επισκέπτες άλλων μολυσμένων χωρών;
«Τα εισαγόμενα κρούσματα είναι κάτι που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε. Στην Κίνα, για παράδειγμα, αρκετά από τα νέα καταγεγραμμένα κρούσματα των τελευταίων ημερών αφορούσαν άτομα που είχαν έρθει από το εξωτερικό. Πιστεύω ότι η μείωση της μετάδοσης μετά από αυτά τα μέτρα θα μας δώσει ένα περιθώριο να επανέλθουμε σε φυσιολογικούς ρυθμούς. Θα πρέπει όμως να είμαστε προσεκτικοί στη συνέχεια για να διατηρήσουμε την κατάσταση αυτή. Προσωπικά είμαι αισιόδοξη για το καλοκαίρι».

– Κι αν αυτός ο ιός μεταλλαχθεί;
«Αυτή την ερώτηση έκανα και εγώ στον συνάδελφο Δημήτρη Παρασκευή, ειδικό στη Μοριακή Επιδημιολογία. Ο ιός μεταλλάσσεται έτσι κι αλλιώς. Μια μετάλλαξη που θα οδηγήσει σε αλλαγή, όμως, στα βιολογικά του χαρακτηριστικά είναι ένα πολύ σπάνιο φαινόμενο».

Να δουν το «Contagion»

Και προτού ολοκληρώσουμε τη συνομιλία μας αναφέρθηκε στο σινεμά. Η κυρία Βάνα Σύψα είναι σινεφίλ. Μου είπε λοιπόν: «Τέλος, μια και συνομιλώ μαζί σας, κύριε Δανίκα, θα προτείνω μια επιλογή ταινίας για τους ψύχραιμους μόνο! Οταν κάνω το μάθημα της Επιδημιολογίας Λοιμωδών Νοσημάτων σε μεταπτυχιακούς φοιτητές, συστήνω να παρακολουθήσουν την ταινία “Contagion”. Εχει πολύ ενδιαφέρον να δει κανείς τη γέννηση μιας πανδημίας και την επιδημιολογική διερεύνηση που γίνεται για να κατανοήσουν τι έχει συμβεί. Τη συνιστώ για ψύχραιμους γιατί για κινηματογραφικούς λόγους έχουν επιλέξει μια πολύ θανατηφόρα ασθένεια. Σε αυτό το σημείο δεν υπάρχει ομοιότητα με τον νέο κορωνοϊό».

Τι άλλο να πω. Υποκλίθηκα σε αυτό το γενναίο, το τόσο συγκροτημένο κορίτσι το τρομερό!