Ανάλυση: Τι είναι το «Ταμείο Ανάκαμψης» – Πόσο θα βοηθήσει για να μη διαλυθεί η Ενωμένη Ευρώπη

Ήταν σαφές ότι αυτή τη φορά δεν θα υπήρχαν υψηλοί τόνοι και φραστικές αντιπαραθέσεις. Άλλωστε, είχαν ληφθεί και όλα τα απαραίτητα μέτρα. Η απόφαση για την ακριβή μορφή του «ταμείου ανασυγκρότησης ή ανάκαμψης» (recovery fund) είχε προκαταβολικά μετατεθεί για επόμενη στιγμή και είχε συμφωνηθεί ότι δεν θα έβγαινε κοινό ανακοινωθέν ώστε να αποφευχθεί και η συνηθισμένη αγωνία για το πώς εξελίσσεται το τόσο προσφιλές στους ευρωπαϊκούς θεσμούς παζάρι με τις λέξεις.

Ούτως ή άλλως η όποια πρόοδος είχε ήδη προηγηθεί της τηλεδιάσκεψης εφόσον ο Άνγκελα Μέρκελ είχε μιλήσει υπέρ της έννοιας του ταμείου ανασυγκρότησης και εφόσον η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν είχε ήδη μιλήσει για την ανάγκη διεύρυνσης του Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου, όπως πλέον ονομάζεται ο Ευρωπαϊκός Προϋπολογισμός.

Φυσικά οι βαθιές διαιρέσεις που διαπερνούν την Ευρώπη δεν έχουν πάψει να είναι ενεργές. Και αυτές αφορούν, όπως πάντα δύο ζητήματα, το εάν υπάρχουν μεγάλης κλίμακας μεταβιβάσεις από τις εύπορες χώρες προς τις συγκριτικά φτωχότερες και το εάν υπάρχει αμοιβαιοποίηση του κινδύνου, δηλαδή εάν η δανείζεται η ΕΕ ως τέτοια στο όνομα του συνόλου των κρατών μελών.

Την ίδια ώρα, οι προβλέψεις για την ύφεση είναι αρνητικές. Το ΔΝΤ δίνει πρόβλεψη ύφεσης 7,5% για την Ευρωζώνη, σαφώς μεγαλύτερη από αυτή του 2009 που ακολούθησε την κρίση του 2008. Η Κριστίν Λαγκάρντ ήταν ακόμη πιο απαισιόδοξη κατά τη διάρκεια της τηλεδιάσκεψης υποστηρίζοντας ότι το βασικό σενάριο της ΕΚΤ μιλάει για ύφεση 9% στην Ευρωζώνη με το χειρότερο σενάριο να αγγίζει το 15%. Είναι σαφές ότι όλες οι χώρες γνωρίζουν ότι μαζί με την υγειονομική κρίση έχουν να αντιμετωπίσουν και μια χωρίς προηγούμενο οικονομική κρίση που θα μπορούσε να διαμορφώσει μια ολόπλευρη κοινωνική και τελικά πολιτική κρίση.

Το «ταμείο ανάκαμψης»

Μέχρι τώρα είχαν ανακοινωθεί συγκεκριμένα εργαλεία που κυρίως αφορούσαν την αύξηση των εγγυήσεων στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων ώστε να μπορέσει να προσφέρει αυξημένα δάνεια, ένα μεγάλο πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ενίσχυση της απασχόλησης, το SURE και τη δυνατότητα πιστωτικής γραμμής από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας. Αυτά αντιπροσώπευαν ένα συνολικό πακέτο 540 δισεκατομμυρίων ευρώ, σημαντικό αλλά και ταυτόχρονα εξαιρετικά ανεπαρκές ως προς την αντιμετώπιση των μεγάλων επιπτώσεων της ύφεσης. Παράλληλα, υπάρχει και το ενισχυμένο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ, που όμως είναι πρόγραμμα παροχής ρευστότητας όχι άμεσης χρηματοδότησης.

Αυτό που είχε μείνει ασαφές ήταν η μορφή και κυρίως η χρηματοδότηση ενός μεγάλου «ταμείου ανασυγκρότησης» που θα αναλάμβανε τον κύριο όγκο των παρεμβάσεων. Γύρω από αυτό ήταν που είχε επανέλθει στο προσκήνιο επίμονα και το αίτημα για ευρωομόλογα, καθώς θεωρήθηκε ότι έτσι θα μπορούσαν πιο αποτελεσματικά να βρεθούν οι απαραίτητοι πόροι και γύρω από αυτό ξεδιπλώνονταν οι βασικές αντιπαραθέσεις.

Το σημείο ισορροπίας που τελικά φάνηκε να βρίσκεται ήταν η σύνδεση του ταμείου ανασυγκρότησης με την Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (MFF) δηλαδή τον Ευρωπαϊκό Προϋπολογισμό. Ας σημειώσουμε ότι και για αυτό είχε υπάρξει μεγάλη αντιπαράθεση και διαπραγμάτευση καθώς η Κομισιόν ήθελε να είναι υψηλότερος, όμως οι χώρες που έχουν μεγάλη καθαρή συνεισφορά (και οι οποίες έπρεπε να καλύψουν και το χρηματοδοτικό κενό που άφησε η αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας από την ΕΕ) αντιδρούσαν έντονα.

Τώρα φαίνεται ότι διαμορφώνεται μια συναίνεση ότι θα μπορούσε να αυξηθεί παραπέρα το ύψος του MFF και να περάσει το ταβάνι του 1.2% του Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος της ΕΕ και να κινηθεί προς το 2%. Επιπλέον, υπάρχει μια συναίνεση να είναι «εμπροσθοβαρές» χρονικά και να επικεντρωθεί στα πρώτα δύο ή τρία χρόνια από τη συνολικά επταετή διάρκειά του. Αυτό εκτός των άλλων θα επέτρεπε αυξημένες εγγυήσεις για δάνεια που θα μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν την ανασυγκρότηση. Εξ ου και η αναφορά της φον ντερ Λάιεν ότι δεν μιλάμε πλέον δισεκατομμύρια αλλά για τρισεκατομμύριο.

Ωστόσο, όλοι συμφωνούν ότι θα χρειαστεί αρκετή διαπραγμάτευση μέχρις ότου αποσαφηνιστεί πώς ακριβώς θα εξασφαλιστεί αυτή τη αυξημένη χρηματοδότηση, δεδομένων των αντιπαραθέσεων που είχαν υπάρξει και στην προηγούμενη φάση διαπραγμάτευσης του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού.

Τι σημαίνει ένα «Σχέδιο Μάρσαλ» ή ένα New Deal για την Ευρώπη;

Πολλοί αναζητούν ιστορικές αναλογίες για το τι μπορεί να γίνει σήμερα στην Ευρώπη για να αντιμετωπιστεί η οικονομική και κοινωνική κρίση.

Η προσφιλέστερη ιστορική αναλογία είναι αυτή με το σχέδιο Μάρσαλ, ίσως γιατί έμεινε στην ιστορική συνείδηση ως εκείνη η εκδοχή οικονομικής βοήθειας που βοήθησε την ανοικοδόμηση της Ευρώπης ύστερα από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Βέβαια, συνήθως αποσιωπάται ότι εντασσόταν και σε μια γεωπολιτική διαίρεση και αντιπαράθεση, αυτή του Ψυχρού Πολέμου, που συνολικά για την Ευρώπη είχε μεγάλο κόστος.

Επιπλέον, υπάρχει το ερώτημα εάν αυτό που χρειάζονται οι ευρωπαϊκές οικονομίες είναι απλώς ένα μεγάλο πακέτο βοήθειας, ώστε να «επιστρέψουν στην κανονικότητα», ή μια πιο βαθιά αναμόρφωση του ίδιου του κυρίαρχου οικονομικού «παραδείγματος» στην Ευρώπη που να διαμόρφωνε όρους βιώσιμης ανάπτυξης στο νέο περιβάλλον που διαμορφώνεται.

Όμως, σε αυτή την περίπτωση θα ήμασταν πιο κοντά σε ένα New Deal που δεν περιοριζόταν στη χρηματοδότηση αλλά θα περιλάμβανε και επεξεργασία νέων αναπτυξιακών πολιτικών, με αυξημένο ρόλο των δημόσιων οικονομικών και έμφαση στην κοινωνική συνοχή, την αναδιανομή, την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγή και όχι μόνο τη δημοσιονομική πειθαρχία. Όμως, αυτό φαντάζει ακόμη μακρινό για να τα ευρωπαϊκά δεδομένα.