Κορωνοϊός: Τα έξι μαθήματα που θα πάρουν οι Ελληνες για την επόμενη ημέρα

Είναι αλήθεια ότι όλα δείχνουν ότι είμαστε ακόμη στην αρχή της μάχης. Οι μεγάλες ανατροπές στη ζωή μας τις τελευταίες μέρες θα μείνουν μαζί μας για αρκετό καιρό. Η πανδημία αναμένεται να κρατήσει αρκετό καιρό σε αυτό το «πρώτο κύμα» και υπάρχει ανοιχτό το ενδεχόμενο εάν μετά την όποια ύφεση υπάρξει και «δεύτερο κύμα», μέχρις ότου υπάρξει ένα εμβόλιο που να μπορεί να καλύψει μεγάλο μέρος του πληθυσμού.

Αυτό σημαίνει και συνολικά μεγάλη διάρκεια των έκτακτων μέτρων και συνέχιση της σημαντικής και πρωτοφανούς επιβράδυνσης της παγκόσμιας οικονομίας.

Ταυτόχρονα, είναι σαφές πια σε όλες και όλους ότι είναι μια μεγάλη μάχη. Ένας πραγματικός πόλεμος που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στηρίζεται στη συμμετοχή ολόκληρης της κοινωνίας, με όποιον τρόπο μπορεί αυτό να γίνει.

Κάποιες και κάποιοι είναι στην πρώτη γραμμή, στα νοσηλευτικά ιδρύματα, άλλοι με την εργασία τους στηρίζουν το να μην καταρρεύσει η κοινωνική συνοχή, η τροφοδοσία, η ενημέρωση, άλλοι συμβάλλουν με την κοινωνική (και όχι απλώς ατομική) ευθύνη να τηρούν ευλαβικά τις συστάσεις των ειδικών για τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης, απομόνωσης ή ακόμη και καραντίνας.

Είναι σαφές ότι όταν όλα αυτά τελειώσουν δεν θα είμαστε ίδιες και ίδιοι. Αυτό αφορά τους ανθρώπους, αφορά και τις κοινωνίες, τις ατομικές και συλλογικές πρακτικές.

Μέσα από τη μάχη αλλάζουμε και παίρνουμε μαθήματα. Μαθήματα για τα λάθη που μπορεί να διευκόλυναν το να φτάσουμε σε μια τέτοια κατάσταση, αλλά και μαθήματα για αυτά που μας έδωσαν δύναμη και μας επέτρεψαν να μπορέσουμε να σταθούμε όρθιες και όρθιοι. Και όσο και εάν είναι νωρίς για να δούμε το τέλος της μάχης, δεν είναι νωρίς για να σκεφτόμαστε την επόμενη μέρα. Σε τελική ανάλυση, δίνει δύναμη το να σκεφτόμαστε ότι ταυτόχρονα παλεύουμε για μια καλύτερη επόμενη μέρα.

Μάθημα πρώτο για την επόμενη μέρα: Χρειαζόμαστε ισχυρό δημόσιο σύστημα υγείας

Για αρκετά χρόνια οι πολιτικές μιας μυωπικής σχεδόν αντίληψης δημοσιονομικής πειθαρχίας είδαν τα δημόσια συστήματα υγείας κυρίως ως αιτία δημοσιονομικού εκτροχιασμού. Αυτό σήμαινε αλλεπάλληλα κύματα περικοπών και δαπανών και προσωπικού. Σήμαινε σημαντικές ελλείψεις σε αναλώσιμα και εξοπλισμό. Σήμαινε αδυναμία επαρκούς σχεδιασμού για την αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών. Αυτό δεν αφορούσε μόνο την Ελλάδα αλλά και όλη την Ευρώπη.

Όμως, τώρα καταλαβαίνουμε ότι δεν είναι σπατάλη οι δαπάνες για το δημόσιο σύστημα υγείας. Για να έχουμε αρκετούς γιατρούς, νοσηλευτές, κρεβάτια σε νοσοκομεία και ΜΕΘ, αναπνευστήρες και προστατευτικό εξοπλισμό.

Γι’ αυτό και το πρώτο μεγάλο μάθημα είναι ότι χρειαζόμαστε ένα ισχυρό δημόσιο σύστημα υγείας.

Μάθημα δεύτερο για την επόμενη μέρα: Το κράτος δεν είναι βάρος

Για δεκαετίες ένας ορισμένος νεοφιλελευθερισμός προσπάθησε να μας πείσει ότι το κράτος είναι ένας μηχανισμός που πρέπει με κάθε τρόπο να περιοριστεί και να συρρικνωθεί. Το «λιγότερο κράτος» έγινε συνώνυμο με την πρόοδο και ο «κρατισμός» θεωρήθηκε κατεξοχήν αρνητικός χαρακτηρισμός.

Όμως, σε περιόδους κρίσης γίνεται σαφές ότι η κρατική ισχύς μετράει. Όχι μόνο και ούτε κυρίως ως κρατική ισχύς εξαναγκασμού, παρότι και αυτή χρειάζεται. Κυρίως ως ικανότητα οργάνωσης, συντονισμού, κινητοποίησης πόρων και δυναμικού, στήριξης των πιο ευάλωτων. Όλα αυτά είναι σαφές πια ότι δεν μπορούμε να τα αφήσουμε στις αυθόρμητες κινήσεις και τάσεις της αγοράς (άλλωστε τα αποτελέσματά τους τα βλέπουμε και στις αντιδράσεις τους στην πανδημία).

Μόνο που αυτό σημαίνει ότι ήρθε επί τέλους η ώρα να ανοίξει η κουβέντα για την πραγματική απαλλαγή από ένα πλαίσιο δημοσιονομικής πειθαρχίας που σε ώρες κρίσης μπορεί να αποβεί ακόμη και μοιραίο, όπως φαίνεται και από το ότι το ένα μετά τα άλλα τα κράτη σπεύδουν να ανακοινώσουν γενναίες κρατικές οικονομικές παρεμβάσεις, γιατί χωρίς αυτές απλώς θα έρθει οικονομική κατάρρευση.

Μάθημα τρίτο για την επόμενη μέρα: να κρατήσουμε την αίσθηση κοινωνικής ευθύνης και τη νέα συλλογικότητα

Η μάχη ενάντια στην πανδημία είναι σε μεγάλο βαθμό υπόθεση όλης της κοινωνίας. Χωρίς την ενεργητική στήριξη των μέτρων που είναι αναγκαία και χωρίς προσαρμογή της ζωής μας, όχι από το φόβο της τιμωρίας αλλά κυρίως από την αλληλεγγύη που θέλουμε να δείξουμε στους πιο ευάλωτους, δεν μπορούμε να δώσουμε τη μάχη.

Αυτό διαμορφώνει ένα παράδοξο που πρέπει να το κρατήσουμε. Παρά τη φυσική απόσταση, ζούμε μέρες μιας νέας συλλογικότητας, που δεν φαίνεται μόνο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλά και σε διάφορες μικρές χειρονομίες στις γειτονιές και στις πολυκατοικίες.

Αυτή η συλλογικότητα μπορεί να δώσει δύναμη και την επόμενη μέρα, σε μια κοινωνία που είχε πολλά σημάδια μιας διάλυσης της κοινωνική συνοχής.

Και θα είναι καλό αυτή τη στιγμή που αισθανόμαστε το πόσο εξαρτιόμαστε στην πραγματικότητα η καθεμιά και ο καθένας από άλλους, να καταλάβουμε πόσο επικίνδυνος είναι ο ρατσισμός και η ξενοφοβία. Γιατί δεν κάνει διακρίσεις η απειλή και γι’ αυτό δεν πρέπει να κάνει διακρίσεις και η αλληλεγγύη.

Μάθημα τέταρτο για την επόμενη μέρα: να σεβαστούμε την επιστήμη, να στηρίξουμε την έρευνα

Η πανδημία μας δείχνει ξανά πόσο σημαντική είναι η επιστημονική γνώση. Αυτή μας βοηθά να κατανοήσουμε και να πολεμήσουμε τον ιό. Αυτή επιβάλλει να πάρουμε μέτρα, αλλά και αυτή υπογραμμίζει την ανάγκη ψυχραιμίας και την αποφυγή του πανικού.

Σε μια εποχή όπου είχαν σηκώσει κεφάλι όλες οι παραλλαγές του ανορθολογισμού, ενίοτε και με «ψευδοεπιστημονικό» προσωπείο και χρειαζόταν π.χ. να πολεμάμε τις επικίνδυνες απόψεις των «αντιεμβολιαστών», ανακαλύπτουμε ξανά ότι κάποιες φορές πρέπει να ακούμε την επιστήμη.

Μάλιστα, συνειδητοποιούμε ότι εάν τους ακούγαμε και νωρίτερα, μια που χρόνια προειδοποιούσαν για το ενδεχόμενο μιας πανδημίας με τέτοια χαρακτηριστικά, ίσως και τα πράγματα να ήταν κάπως καλύτερα.

Σε κάθε περίπτωση αυτό εξηγεί ακόμη περισσότερο γιατί χρειάζεται να στηρίξουμε ακόμη περισσότερο την επιστήμη και την επιστημονική έρευνα.

Μάθημα πέμπτο για την επόμενη μέρα: να στηρίξουμε την εργασία

Έχεi γραφτεί πολλές φορές ότι αυτή η μάχη αφορά πρωτίστως την εργασία. Την εργασία αυτών που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή και αυτών που εξασφαλίζουν ότι συνεχίζουμε να λειτουργούμε ως κοινωνία, αλλά και την εργασία όλων αυτών που είναι σε επιχειρήσεις που αναστέλλουν τη λειτουργία τους και βλέπουν το φάσμα της ανεργίας.

Σε μια προηγούμενη φάση είδαμε πολύ καλά τις συνέπειες της «εσωτερικής υποτίμησης» και μιας αντίληψης που θεώρησε ότι στο όνομα της ανταγωνιστικότητας οι εργαζόμενοι έπρεπε να αντιμετωπιστούν ως «αναλώσιμο υλικό».

Τώρα συνειδητοποιούμε ότι ο κοινωνικός ιστός εξαρτάται από την αξιοπρέπεια της εργασίας. Τη μισθολογική και την εργασιακή.

Αυτό δεν σημαίνει μόνο την ανάγκη με κάθε τρόπο να στηριχτούν οι εργαζόμενοι και να ελαχιστοποιηθούν οι επιπτώσεις της πανδημίας, αλλά και την επίγνωση ότι η επόμενη μέρα πρέπει να έχει τους εργαζομένους στο κέντρο.

Μάθημα έκτο για την επόμενη μέρα: να στοχαστούμε ξανά το κυρίαρχο «μοντέλο ανάπτυξης»

Τόσο η πανδημία όσο και η κλιματική αλλαγή (μια άλλη ανοιχτή κρίση πλανητικών διαστάσεων που δεν πρέπει να την ξεχνάμε) θυμίζουν τα όρια του κυρίαρχου μοντέλου ανάπτυξης και τον τρόπο που μια επικέντρωση σε κοντόθωρη λογική κέρδους και οικονομικής μεγέθυνσης μπορεί να μας αφήσει έκθετους σε σημαντικούς κινδύνους.

Την ίδια στιγμή, ειδικά στη χώρα μας συνειδητοποιούμε ότι ούτως ή άλλως αυτό που προσπαθούσαμε να ορίσουμε ως μοντέλο ανάπτυξης ήταν σε σημαντικό βαθμό ευάλωτο σε συγκυριακές δυναμικές της διεθνούς οικονομίας και στις επισφάλειες που αυτή κρύβει, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τον τρόπο που βλέπαμε τον τουρισμό ως «ατμομηχανή ανάπτυξης».

Η πανδημία αποτελεί ήδη τον καταλύτη για μια οικονομική κρίση που ούτως ή άλλως ήταν ενεργή και ταυτόχρονα προσφέρει την ευκαιρία να ξαναστοχαστούμε το μοντέλο ανάπτυξης.

Είναι προφανές ότι πρέπει να στοχαζόμαστε πλέον όχι με όρους «ατμομηχανών», αλλά επένδυσης στο ανθρώπινο δυναμικό, στις υποδομές, στην κοινωνική διάσταση, στη βιωσιμότητα με οικονομικούς αλλά και περιβαλλοντικούς όρους.

Και αυτός ο συλλογικός στοχασμός πρέπει να ξεκινήσει τώρα.