Πώς η ταχεία ανάπτυξη νέων τεχνολογιών «καίει» εργαζομένους στην Ευρώπη

Τι κάνουν οι εργαζόμενοι όταν επιστρέφουν στο σπίτι ή απομακρύνονται από τον υπολογιστή μετά από μια ολόκληρη μέρα δουλειάς; Προσέχουν τις οικογένειές τους ή αφιερώνουν χρόνο για δραστηριότητες αναψυχής; Ή μήπως επιστρέφουν στο διαδίκτυο για να αφιερώσουν επιπλέον ώρες ή σαρώνουν με αγωνία τα smartphone τους για ένα επείγον μήνυμα και μια νέα εργασία από τον εργοδότη τους;

Δυστυχώς, γνωρίζουμε την απάντηση σε αυτές τις ερωτήσεις: οι περισσότεροι από εμάς επανασυνδεόμαστε. Η ταχεία ανάπτυξη νέων τεχνολογιών που επιτρέπουν 24ωρη συνδεσιμότητα αυξάνει την πίεση και επιβάλλει απεριόριστο χρόνο εργασίας και αυξανόμενο άγχος σε πολλούς εργαζομένους σε όλη την Ευρώπη.

Διαβάστε επίσης: Η ειδική κατάσταση για την κατάταξη 5-8, η κόντρα Ατρόμητου-Παναιτωλικού και ο μεγάλος κίνδυνος για τον Άρη

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο είναι τόσο επείγουσα η εφαρμογή μιας νομοθεσίας σε ολόκληρη την ΕΕ που θα εγγυάται το «δικαίωμα αποσύνδεσης».

Τον Ιούνιο του 2022, η Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Συνδικάτων (ETUC) και οι εργοδότες υπέγραψαν ένα κοινό Πρόγραμμα Εργασίας που περιλάμβανε δέσμευση για επίτευξη νομικά δεσμευτικής συμφωνίας για τη ρύθμιση της τηλεργασίας και τη θέσπιση του δικαιώματος αποσύνδεσης, που θα εφαρμοστεί με τη μορφή οδηγίας.

Οι διαπραγματεύσεις συνεχίστηκαν για 15 μήνες και οι κοινωνικοί εταίροι ήταν κοντά σε συμφωνία, αλλά τελικά η πλευρά των εργοδοτών μπλόκαρε τη συμφωνία ελλείψει ομοφωνίας από την πλευρά τους.

Η ψηφιοποίηση της εργασίας προχωρά με ιλιγγιώδη ταχύτητα

Τώρα το καθήκον της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Κομισιόν) είναι να υποβάλει μια οδηγία. Πριν από τις περσινές ευρωπαϊκές εκλογές, η παλιά Κομισιόν ξεκίνησε την πρώτη φάση μιας διαβούλευσης με τους κοινωνικούς εταίρους και παρουσίασε τις προτάσεις της τον Απρίλιο του 2024. Η ETUC χαιρέτισε αυτήν την πρωτοβουλία και απάντησε αμέσως στα ερωτήματα που έθεσε.

Μετά την ανάληψη των καθηκόντων της, η νέα Κομισιόν επρόκειτο να υποβάλει έκθεση για τη δεύτερη φάση και η εκτελεστική αντιπρόεδρος της Κομισίον για τα κοινωνικά δικαιώματα, τις ποιοτικές θέσεις εργασίας και την ετοιμότητα, Roxana Mînzatu, δεσμεύτηκε να το καταστήσει ως προτεραιότητα.

Τα συνδικάτα περίμεναν να δουν μια νέα πρόταση μετά τα Χριστούγεννα – αλλά τίποτα δεν έχει εμφανιστεί και ακόμα περιμένουν.

Μια φιλόδοξη οδηγία για την τηλεργασία και το δικαίωμα αποσύνδεσης θα ήταν μια υποσχόμενη νομοθετική πρωτοβουλία που μπορεί να κάνει τη διαφορά σε ένα ολοένα και πιο ψηφιοποιημένο εργασιακό περιβάλλον. Επομένως, είναι δύσκολο να γίνει κατανοητό το γιατί η Κομισιόν μοιάζει να παίζει για τον χρόνο. Αυτό θεωρείται απαράδεκτο από τα συνδικάτα.

Τονίζουν πως η υπερβολική συνδεσιμότητα είναι ένα πραγματικό πρόβλημα, που επηρεάζει τη ζωή μας εδώ και τώρα. Προσθέτουν πως απαιτείται επειγόντως νομοθετική δράση που θα δώσει πραγματική λύση Είναι ζωτικής σημασίας το να γίνει επειγόντως, καταλήγουν.

Τι λένε οι εργαζόμενοι στην Ευρώπη

Όπως ο αγώνας πριν από έναν αιώνα για μια οκτάωρη εργάσιμη ημέρα, έτσι και το δικαίωμα αποσύνδεσης είναι ζήτημα ψυχικής και σωματικής υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων. Ακόμη και πριν από την COVID-19, το στρες στην εργασία άρχισε να παίρνει διαστάσεις επιδημίας.

Οι εργαζόμενοι στην Ευρώπη ανέφεραν το στρες, το άγχος και την κατάθλιψη ως το δεύτερο πιο κοινό πρόβλημα υγείας που σχετίζεται με την εργασία.

Σε μια έρευνα που έγινε το 2022 από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία (EU-OSHA), το 46% των ερωτηθέντων παραπονέθηκαν για σοβαρή πίεση χρόνου ή υπερφόρτωση εργασίας. Το άγχος και η εξάντληση μπορεί να οδηγήσουν σε κατάθλιψη, χωρισμό οικογένειας και ακόμη και αυτοκτονία.

Το άγχος στην εργασία είναι μια λίμνη που τροφοδοτείται από πολλά ρέματα και επεκτείνεται. Η πανδημία COVID-19 προκάλεσε έκρηξη στην τηλεργασία. Τα συνδικάτα αναγνωρίζουν ότι η εργασία από το σπίτι μπορεί να αποφέρει οφέλη για ορισμένους ανθρώπους. Χρειάζεται όμως κανόνες και ρυθμίσεις.

Η εκθετική ανάπτυξη της ψηφιακής οικονομίας, που φέρνει νέα πρότυπα εργασίας, συμβάσεις χωρίς ασφάλιση ή μηδενικών ωρών, εργασία σε πλατφόρμα, ψηφιοποίηση τεχνητής νοημοσύνης και πλατφόρμες συσκέψεων όπως το Zoom, ήταν ένας σημαντικός παράγοντας για την προώθηση της 24ωρης διαθεσιμότητας και την επακόλουθη πίεση στους εργαζομένους.

Το 2023, ο EU-OSHA επεσήμανε τη «μόνιμη διαθεσιμότητα» ως ιδιαίτερο κίνδυνο για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων. Ένα εκτελεστό δικαίωμα αποσύνδεσης είναι ένα βασικό εργαλείο για να αναχαιτιστεί αυτό το ρεύμα και να επιτραπεί μια υγιής ισορροπία μεταξύ εργασίας και προσωπικής ζωής.

Έρευνα του Eurofound τον Νοέμβριο του 2023 διαπίστωσε ότι τα προβλήματα υγείας ήταν πιο κοινά μεταξύ των εργαζομένων που εργάζονταν καθ’ υπέρβασιν του συμβατικού ωραρίου.

Είχαν υψηλότερα επίπεδα άγχους και εξάντλησης και έδειχναν πιο συχνά ότι η υγεία τους κινδύνευε λόγω της εργασίας τους. Ανέφεραν επίσης πως εργάζονταν μολονότι ήσαν άρρωστοι, κι επομένως σωματικά ανίκανοι και κατά συνέπεια λιγότερο ικανοί να εκτελούν καθήκοντα.

Το 2024, το Ευρωπαϊκό Συνδικαλιστικό Ινστιτούτο εντόπισε πέντε παράγοντες κινδύνου που συμβάλλουν στην κατάθλιψη και την ψυχική και σωματική ασθένεια, όπως η εργασιακή πίεση, η εργασιακή ανασφάλεια και οι πολλές ώρες εργασίας.

Η ψηφιακή συνδεσιμότητα σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι αισθάνονται υπό συνεχή πίεση να είναι διαθέσιμοι και να αποδέχονται κάθε νέα εργασία που ανακύπτει.

Μια έρευνα για τις συνθήκες εργασίας στην ΕΕ έδειξε ότι οι άνθρωποι που εργάζονται τακτικά από το σπίτι έχουν έξι φορές περισσότερες πιθανότητες να εργάζονται στον ελεύθερο χρόνο τους και διπλάσιες πιθανότητες να εργάζονται 48 ώρες τη βδομάδα – όπως προβλέπεται από τη σύμβασή τους.

Το δικαίωμα αποσύνδεσης είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τις γυναίκες, οι οποίες συνεχίζουν να επωμίζονται το μεγαλύτερο μέρος των οικογενειακών ευθυνών.

Οι γυναίκες που εργάζονται από απόσταση είναι ήδη περισσότερο εκτεθειμένες σε ψυχοκοινωνικούς κινδύνους, στρες και προβλήματα υγείας που σχετίζονται με την εργασία, σε μεγάλο βαθμό λόγω της άνισης κατανομής της οικιακής εργασίας.

Η τηλεργασία δεν θα πρέπει να υποκαθιστά τις υπηρεσίες φροντίδας ή τη γονική άδεια. Οι εργαζόμενοι πρέπει να μπορούν να έχουν ελεύθερο χρόνο, που να επαρκεί για τη φροντίδα της οικογένειάς τους από τους ίδιους.

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις

Το αίτημα για νόμιμο δικαίωμα αποσύνδεσης σε επίπεδο ΕΕ δεν είναι νέο.

Ένα ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Ιανουάριο του 2021 το αναγνώρισε ως θεμελιώδες δικαίωμα των εργαζομένων και ζήτησε μια οδηγία «που να επιτρέπει σε όσους εργάζονται ψηφιακά να αποσυνδέονται εκτός των ωρών εργασίας τους» και «να θεσπίσει ελάχιστες απαιτήσεις για εξ αποστάσεως εργασία και να διευκρινίσει τις συνθήκες εργασίας, τις ώρες και τις περιόδους ανάπαυσης».

Οι κίνδυνοι για την υγεία και την ασφάλεια που προκύπτουν από τις νέες τάσεις εργασίας είχαν ήδη παρουσιαστεί σε ένα ενημερωτικό σημείωμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το 2019. Τα τελευταία χρόνια, ορισμένα κράτη-μέλη της ΕΕ έχουν θεσπίσει κάποια μορφή ρύθμισης. Η Γαλλία έγινε η πρώτη χώρα που ψήφισε νόμο για το δικαίωμα αποσύνδεσης το 2016.

Στο Βέλγιο, ένας από τους τέσσερις πυλώνες της Συμφωνίας για την Εργασία επικεντρώνεται στο δικαίωμα αποσύνδεσης των εργαζομένων.

Τον Οκτώβριο του περασμένου έτους, το ιταλικό κοινοβούλιο παρουσίασε ένα σχέδιο νόμου που επικεντρώνεται στο δικαίωμα των εργαζομένων να αποφεύγουν οποιαδήποτε επικοινωνία με τον εργοδότη ή τον προϊστάμενό τους εκτός των κανονικών ωρών εργασίας, διασφαλίζοντας τουλάχιστον 12ωρη περίοδο αδιάλειπτης ανάπαυσης μετά το τέλος μιας εργάσιμης ημέρας.

Το σχέδιο νόμου ορίζει την «επικοινωνία που σχετίζεται με την εργασία» ως κάθε μορφή επαφής μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων μέσω τηλεφώνου, email, υπηρεσιών άμεσων μηνυμάτων ή κάθε είδους πλατφόρμας.

Η πρόταση καλύπτει επίσης τους αυτοαπασχολούμενους και επαγγελματίες και προτείνει πρόστιμα για τους εργοδότες που δεν συμμορφώνονται. Η Πορτογαλία εισήγαγε νομοθεσία το 2021. Ωστόσο, ορισμένα κράτη-μέλη της ΕΕ δεν έχουν προβεί σε καμία ενέργεια ή προτιμούν να αφήσουν το θέμα στις συλλογικές διαπραγματεύσεις.

Μια οδηγία της ΕΕ για το δικαίωμα αποσύνδεσης δεν μπορεί να περιμένει άλλο

Ακόμη και όταν το δικαίωμα αποσύνδεσης υπάρχει στην εθνική νομοθεσία, ισχύουν διαφορές ως προς το περιεχόμενο, την κάλυψη, τις απαιτήσεις και την εφαρμογή.

Στη Γαλλία, για παράδειγμα, το 60% των εργαζομένων μέσω τηλεργασίας δεν είχαν ακόμη επίσημο δικαίωμα αποσύνδεσης το 2021. Στην Ισπανία, μόνο ένας στους τρεις εργαζομένους ανέφερε ότι το δικαίωμα αποσύνδεσης αναγνωρίστηκε στην εταιρεία τους.

Στην Ιρλανδία, ο κώδικας πρακτικής του 2021 δεν προβλέπει κυρώσεις σε περίπτωση μη συμμόρφωσης, και μέχρι το τέλος εκείνου του έτους το 14% των εργαζομένων ανέφερε ότι ο εργοδότης τους δεν αναγνώριζε το δικαίωμα αποσύνδεσης. Τα συνδικάτα υπογραμμίζουν πως απαιτείται επειγόντως η νομοθεσία της ΕΕ για να διασφαλιστεί ότι όλοι προστατεύονται κατάλληλα.

Όπως σημειώνουν: Οι εργαζόμενοι δεν μπορούν να είναι σε ετοιμότητα 24/7. Το δικαίωμα αποσύνδεσης θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνει αξιολόγηση της ποιότητας του εργασιακού περιβάλλοντος, του φόρτου εργασίας και του διαθέσιμου χρόνου εργασίας.

Μια ολιστική ανάλυση και τακτική επανεξέταση θα είχε θετικό αντίκτυπο στην υγεία των εργαζομένων, την ικανοποίηση από την εργασία και την παραγωγικότητα. Μια οδηγία πρέπει να διασφαλίζει ότι όλοι οι εργαζόμενοι έχουν εκτελεστό δικαίωμα αποσύνδεσης. Δεν πρέπει να περιορίζει το πεδίο εφαρμογής μόνο στους εργαζομένους που εκτελούν τηλεργασία.

Θα πρέπει να περιλαμβάνει έναν νομικό ορισμό του δικαιώματος αποσύνδεσης που να ορίζει ότι οι εργαζόμενοι μπορούν να απενεργοποιούν τις ψηφιακές συσκευές τους εκτός του χρόνου εργασίας και δεν είναι υποχρεωμένοι να ανταποκρίνονται στις κλήσεις των εργοδοτών προτού επιστρέψουν στην εργασία.

Οι εργαζόμενοι πρέπει να προστατεύονται από τυχόν κυρώσεις για την παραμονή τους εκτός σύνδεσης, συμπεριλαμβανομένων των διακρίσεων στις συνθήκες εργασίας, της προαγωγής ή της απόλυσης. Ο εργοδότης θα πρέπει να κληθεί να αποδείξει ότι δεν υπήρξε άδικη μεταχείριση.

Η επιβολή είναι το κλειδί και η οδηγία πρέπει να προβλέπει κυρώσεις κατά των εργοδοτών που δεν συμμορφώνονται. Θα πρέπει να προβλέπει επιθεωρήσεις και ελέγχους από αρμόδιες, καλά εκπαιδευμένες αρχές με διαύλους αναφοράς αθέμιτων πρακτικών. Η οδηγία χρειάζεται μια ισχυρή μη οπισθοδρόμηση και μια πιο ευνοϊκή ρήτρα διάταξης.

Τέλος, η οδηγία πρέπει να διασφαλίζει ότι τα συνδικάτα και οι εκπρόσωποι των εργαζομένων συμμετέχουν πλήρως και ζητείται η γνώμη τους, καθιστώντας τους ικανούς να θεσπίσουν τους κανόνες που διέπουν το δικαίωμα αποσύνδεσης και τηλεργασίας μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων.

Οι εργαζόμενοι που πραγματοποιούν τηλεργασία έχουν τα ίδια δικαιώματα και προστασία με άλλους – το καθεστώς τους ως εργαζομένων δεν αλλάζει και χρειάζονται τις διευκολύνσεις για να επικοινωνήσουν με τους εκπροσώπους των συνδικαλιστικών τους οργανώσεων.

MUST READ

And the Oscar goes to... Mendiball

Η ψηφιοποίηση της εργασίας προχωρά με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει να κάνουν κάτι για τις σχετικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενοι – και γρήγορα. Μια οδηγία της ΕΕ για το δικαίωμα αποσύνδεσης δεν μπορεί να περιμένει άλλο. Η Κομισιόν οφείλει να λάβει τα μέτρα της.