Πόσο «διακοσμητικός» είναι ο ρόλος του Προέδρου της Δημοκρατίας;

Με τη συζήτηση περί Προέδρου της Δημοκρατίας να διατηρείται στην επικαιρότητα καθώς μετράμε μέρες μέχρι να ανακοινώσει ο πρωθυπουργός ποιον ή ποια θα προτείνει για τη θέση, έρχεται ξανά στο επίκεντρο ο ρόλος του ανώτατου πολιτειακού άρχοντα της χώρας.

Σε περιόδους κρίσης ή έντονων συμβάντων πολλοί είναι εκείνοι που θυμούνται τον θεσμό του Προέδρου, διατυπώνοντας ερωτήματα «γιατί σιωπά» ή γιατί «δεν παρεμβαίνει». Προφανώς αγνοούν το Σύνταγμα της χώρας.

Διαβάστε επίσης: Ο Κωστούλας διέλυσε το στήσιμο του αιώνα (vids)

Μείωση αρμοδιοτήτων
Ο θεσμός του Προέδρου της Δημοκρατίας, ειδικά μετά τη συνταγματική αναθεώρηση του 1986, έχει χάσει κάποιες από τις αρμοδιότητές του, οι οποίες δυνητικά θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε σύγκρουση την κυβέρνηση με τον εκάστοτε Πρόεδρο, εάν υπήρχε σοβαρή διαφωνία μεταξύ τους.

Η αναθεώρηση του 1986 από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ είχε στόχο να περιορίσει τις δυνατότητες του Προέδρου, λόγω της εμπειρίας κατά την πρώτη τετραετία διακυβέρνησης, με Πρόεδρο της Δημοκρατίας τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.

Τα γεγονότα της Χούντας ήταν ακόμα νωπά στη συνείδηση του κόσμου, ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε οικοδομήσει ένα αντιδυτικό προφίλ -αρκεί να θυμηθούμε τα συνθήματα για την Ελλάδα έξω από το ΝΑΤΟ, την ΕΟΚ κλπ.), την ώρα που ο Κωσταντίνος Καραμανλής βρισκόταν ακριβώς στην άλλη όχθη.

Δυνατότητες του Προέδρου
Από τη θέσπιση του Συντάγματος του 1975 έως και την αναθεώρηση του 1986 ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας διατηρούσε κάποιες αρμοδιότητες οι οποίες στην κατάλληλη συγκυρία θα μπορούσαν να δημιουργήσουν εξελίξεις, όπως για παράδειγμα η προκήρυξη δημοψηφίσματος ή η παύση της κυβέρνησης και η διάλυση της Βουλής.

Κόκκινες γραμμές
Όσο κι αν οι δύο άνδρες βρίσκονταν απέναντι, υπήρξαν εκείνοι οι δίαυλοι επικοινωνίας που φρόντιζαν να διατηρούν την ηρεμία μεταξύ τους. Από την άλλη όμως, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είναι γνωστό ότι έκανε σαφείς τις «κόκκινες γραμμές» του στον τότε πρωθυπουργό. Ειδικότερα, τον ενημέρωσε ότι δεν θα παρενέβαινε στο έργο της κυβέρνησης, αλλά θα ενδιαφερόταν για την εξωτερική πολιτική και την άμυνα.

Όπως έχει αναφέρει σε άρθρο του ο πανεπιστημιακός και Γενικός Γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, Ευάνθης Χατζηβασιλείου, «ο Καραμανλής τόνισε σε διαδοχικές περιστάσεις στον πρωθυπουργό ότι η Ελλάδα χρειαζόταν οπωσδήποτε τη σχέση της με τη Δύση για να εξισορροπήσει το μεγαλύτερό της πρόβλημα, δηλαδή την τουρκική απειλή. Εκανε, λοιπόν, σαφείς τις προτεραιότητές του, η παραβίαση των οποίων θα μπορούσε να προκαλέσει μια σύγκρουση την οποία αυτός δεν θα επιζητούσε» (εφ. «Καθημερινή, 28.11.2023).

Πιέσεις
Οι πιέσεις που δέχθηκε ο Καραμανλής εκείνη την περίοδο από την σκληρή Δεξιά προκειμένου να κάνει δύσκολη τη ζωή του Ανδρέα Παπανδρέου δεν ήταν λίγες. Τα κομματικά πάθη ήταν έντονα και αρκετοί στη ΝΔ πίστευαν ότι το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα θα ήταν μια «παρένθεση», όπως το διατυμπάνιζαν χρόνια αργότερα και για τον ΣΥΡΙΖΑ του Αλέξη Τσίπρα. Έκαναν κατά το ήμισυ λάθος.

Παρ’ όλα αυτά ο Κωνσταντίνος Καραμανλής υπερασπίστηκε το θεσμικό του ρόλο. «Ο ίδιος ο Καραμανλής δέχτηκε, τότε, κριτική από παλαιούς υποστηρικτές του, πικραμένους από τις ακρότητες της πρώτης κυβερνητικής θητείας του ΠΑΣΟΚ, που θα ήθελαν μια περισσότερο στιβαρή παρέμβαση του Προέδρου», αναφέρει ο κ. Χατζηβασιλείου, προσθέτοντας:

«Αλλά ο Καραμανλής θεωρούσε (ορθά) ότι κάτι τέτοιο θα υπερέβαινε τα όρια. Σε κάθε περίπτωση, έκανε κάποιες παρεμβάσεις ιδίως για την αποφυγή υπερβολών στο στράτευμα, αλλά δεν πίστευε ότι είχε το περιθώριο για κάτι περισσότερο. Ο ελληνικός λαός είχε δώσει μια τεράστια λαϊκή και κοινοβουλευτική πλειοψηφία στον Παπανδρέου και δεν ήταν δουλειά του Προέδρου να προσπαθήσει να την αναιρέσει».

Το παρελθόν
Η πλειονότητα του πανεπιστημιακού κόσμου που ασχολείται με το δημόσιο δίκαιο, το Σύνταγμα κλπ. θεωρεί σωστή την αναθεώρηση του 1986 και τον περιορισμό των αρμοδιοτήτων του Προέδρου. Ένας ενισχυμένος Πρόεδρος, όπως π.χ. συμβαίνει στη γειτονική Ιταλία, παρέπεμπε στις εποχές της μοναρχίας, τότε που ο Βασιλιάς -ως άλλος «Πρόεδρος»- μπορούσε να ανεβοκατεβάζει κυβερνήσεις, γεγονός που το πλήρωσε ακριβά η χώρα στη δεκαετία του 60.

Υπάρχει ωστόσο και η άποψη που υποστηρίζει ότι ο Πρόεδρος δεν μπορεί να έχει διακοσμητικό ρόλο και ως άλλος γραφειοκράτης απλώς να υπογράφει διατάγματα.

Μία από τις αρμοδιότητες-δυνατότητες του Προέδρου της Δημοκρατίας που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή στο ευρύ κοινό, είναι ότι μπορεί να αρνηθεί την υπογραφή διατάγματος και να το επιστρέψει στο αρμόδιο υπουργείο προκειμένου να αλλάξει το περιεχόμενό του.

Για να συμβεί αυτό θα πρέπει να υπάρχει η αντίστοιχη υπόδειξη από το ΣτΕ και βάση αυτής, ο Πρόεδρος δύναται να αρνηθεί να βάλει την υπογραφή του μέχρι να γίνουν οι απαιτούμενες αλλαγές. Παρ’ όλα αυτά κανένας Πρόεδρος δεν έχει κάνει χρήση της εν λόγω δυνατότητας.

Κριτική
Στα χρόνια της Μεταπολίτευσης υπήρξε περίπτωση Προέδρου που δέχθηκε σφοδρή κριτική για υπέρβαση των αρμοδιοτήτων του και παραβίαση του Συντάγματος. Ο λόγος για τον Κάρολο Παπούλια και τον διορισμό της κυβέρνησης του Λουκά Παπαδήμου μετά την παραίτηση της κυβέρνησης του Γιώργου Παπανδρέου.

Η κριτική εστίαζε στο γεγονός ότι ο Πρόεδρος δεν υπερασπίστηκε το Σύνταγμα που προβλέπει συγκεκριμένες διαδικασίες μετά την παραίτηση της κυβέρνησης και κατ’ επέκταση τη διάλυση της Βουλής.

MUST READ

Το… τρις εξαμαρτείν στο Φάληρο για Νίμπεργκ και VAR: Απίστευτα λάθη, όλα σε βάρος του Ολυμπιακού (vids)

Υπό το ίδιο πρίσμα υπήρξαν συνταγματολόγοι που θεώρησαν όλη τη διαδικασία εντελώς «λανθασμένη» και άλλοι που την υπερασπίστηκαν, θεωρώντας ότι υπό τις υπάρχουσες συνθήκες ήταν η μόνη ενδεδειγμένη λύση.