Μέση Ανατολή: Θα μπορούσε ο πόλεμος στη Γάζα να πυροδοτήσει την άμεση αντιπαράθεση ΗΠΑ – Ιράν;

Αμερικανικό μαχητικό αεροσκάφος ετοιμάζεται ν’ απονηωθεί από το αεροπλανοφόρο Αϊζενχάουερ προκειμένου να πλήξει στόχους των Χούθι στην Υεμένη (φωτογραφία @CENTCOM από το X)

Εκτοτε, οι ΗΠΑ κατέταξαν ξανά τους Χ0ύθι στις «τρομοκρατικές οργανώσεις». Αυτή η απομάκρυνση της Ουάσιγκτον από την υπερδραστήρια διπλωματία της για τον περιορισμό της σύγκρουσης έχει επικίνδυνες συνέπειες πέρα από αυτήν την πλούσια σε ενέργεια αλλά ασταθή περιοχή.

Οι ΗΠΑ δεν χρειάζεται πλέον ν’ ανησυχούν μόνο για τις πυραυλικές επιθέσεις των ισλαμιστών ανταρτών της Υεμένης σ’ εμπορικά πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα, που συνδέει τη Μεσόγειο με τον Ινδικό Ωκεανό, και μέσω της οποίας εξυπηρετείται το 15% της παγκόσμιας ναυτιλίας και το ένα τρίτο της παγκόσμιας μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων.

Αυτό που η Δύση αποκαλεί «Αξονα Αντίστασης» του Ιράν – ο οποίος περιλαμβάνει τους Χούθι στην Υεμένη, τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο και παρόμοιες ομάδες στη Συρία και το Ιράκ – πραγματοποιεί επιθέσεις στο Ισραήλ και τους συμμάχους του για να εκφράσει την αλληλεγγύη του στην Παλαιστίνη, γράφει σε ανάλυσή του ο Swaran Singh, καθηγητής διπλωματίας και αφοπλισμού στο Πανεπιστήμιο Jawaharlal Nehru του Νέου Δελχί.

Σοβαρές διαταραχές

Οι Χούθι επιτίθενται σε εμπορικά πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα από τον Νοέμβριο για να πιέσουν το την ισραηλινή κυβέρνηση να επιτρέψει την ελεύθερη ροή ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα και για τον άμεσο τερματισμό των εχθροπραξιών.

Φυσικά, η υπόσχεσή τους να επιτίθενται μόνο σε πλοία που συνδέονται με το Ισραήλ δεν μπορεί πρακτικά να τηρηθεί καθώς δεν είναι ποτέ εύκολο να ταυτιστεί ένα εμπορικό πλοίο με μια χώρα, ακόμη και όταν νόμιμα αναγνωρίζεται με τη σημαία της.

Προκαλούνται, έτσι, σοβαρές διαταραχές, με τις αλλαγές στα δρομολόγια των ναυτιλιακών εταιρειών να έχουν ως αποτέλεσμα καθυστερήσεις, αβεβαιότητες και αυξήσεις ναύλων.

Αλλά αυτό για το οποίο πρέπει τώρα ν’ ανησυχούν οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι οι άμεσες στρατιωτικές επιθέσεις του Ιράν, οι οποίες έχουν εδώ και πολύ καιρό εγείρει το φάντασμα μιας πιθανής άμεσης αντιπαράθεσης με τις ΗΠΑ.

Τουλάχιστον αυτή η νέα σκιά απειλεί να εκτροχιάσει τις διπλωματικές προσπάθειες για τον περιορισμό της σύγκρουσης στη Γάζα.

Κατηγορίες κατά Ισραήλ και ΗΠΑ

Καταπονημένες από τις συνεχιζόμενες επιθέσεις των Χούθι στην Ερυθρά Θάλασσα, πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ινδίας, έχουν πάρει μέτρα σ’ αυτό το θέατρο για να παρέχουν συνοδεία, πληροφορίες και διασώσεις στην εμπορική ναυτιλία.

Τον Δεκέμβριο, οι Ηνωμένες Πολιτείες σχημάτισαν μια ειδική ομάδα εννέα εθνών με την ονομασία Operation Prosperity Guardian. Αυτή έχει αυξήσει πάρα πολύ την παρουσία πολεμικών πλοίων σ’ αυτά τα ύδατα, και ωστόσο τα προβλήματα δεν έχουν υποχωρήσει.

Πολιτικός σύμβουλος του ιρανού προέδρου έσπευσε να κατηγορήσει το Ισραήλ και τις ΗΠΑ για τις επιθέσεις στην Κερμάν, αν και το Ισλαμικό Κράτος ανέλαβε σύντομα την ευθύνη γι’ αυτές (φωτογραφία του Reuters από συνάντηση του ισραηλινού πρωθυπουργού, Μπενιαμίν Νετανιάχου, αριστερά, με τον αμερικανό πρόεδρο, Τζο Μπάιντεν, εν μέσω της σύγκρουσης στη Λωρίδα της Γάζας)

Τώρα, το μπαράζ αντιποίνων της περασμένης εβδομάδας από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους ακολούθησαν στρατιωτικές επιδρομές από το εσωτερικό του Ιράν, πρώτα στο Ιράκ και τη Συρία και μετά στο Πακιστάν.

Φαίνεται ότι μετά τις εκρήξεις βομβών στην Κερμάν του νοτίου Ιράν αυτόν τον μήνα, η Τεχεράνη δεν βασίζεται πλέον μόνο στους λεγόμενους πληρεξουσίους της.

Ο Μοχαμάντ Τζαμσιντί, πολιτικός σύμβουλος του ιρανού προέδρου Εμπραχίμ Ραΐσι, έσπευσε να κατηγορήσει το Ισραήλ και τις ΗΠΑ για τις επιθέσεις στην Κερμάν, οι οποίες σκότωσαν περισσότερους από 100 ανθρώπους, αν και το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) ανέλαβε σύντομα την ευθύνη γι’ αυτές.

Εξάντληση

Μπορούν όμως οι Ηνωμένες Πολιτείες, εν μέσω μιας περιόδου προεδρικών εκλογών και των πολέμων στην Ουκρανία και το Ισραήλ, ν’ αντέξουν οικονομικά μια άμεση αντιπαράθεση με την Τεχεράνη και τους συμμάχους της;

Ειδικά, όταν ο πόλεμος του Ισραήλ στη Γάζα έχει σκοτώσει περισσότερους από 24.000 Παλαιστίνιους, ενισχύοντας την αδιαλλαξία, αν όχι την ανοιχτή παναραβική υποστήριξη προς την Παλαιστίνη;

Οχι ότι οι ΗΠΑ έχουν απορρίψει τη διπλωματία ως την πρώτη τους επιλογή, ωστόσο αυτά τα επεκτεινόμενα στρατιωτικά χτυπήματα σίγουρα προδίδουν την εξάντληση μεταξύ των εταίρων τους, περιπλέκοντας έτσι τη διπλωματία τους.

Στην Επιχείρηση Prosperity Guardian, υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, για παράδειγμα, δεν έχουν προσχωρήσει αρκετοί από τους στενούς συμμάχους τους στον Ινδο-Ειρηνικό. Σ’ αυτούς λογίζονται η Αυστραλία, η Ιαπωνία και αρκετοί από τους Αραβες, συμπεριλαμβανομένης της Σαουδικής Αραβίας, η οποία πολεμά τους Χούθι εδώ και δεκαετίες.

Ούτε το μεγαλύτερο εμπορικό έθνος στον κόσμο, η Κίνα, έχει ενταχθεί σ’ αυτήν. Στο μεταξύ, το γεγονός ότι το Ιράν εξαπολύει απευθείας πλήγματα δεν σημαίνει ότι η Χεζμπολάχ και οι Χούθι έχουν σταματήσει να εκτοξεύουν πυραύλους, εντείνοντας σταδιακά τις περιφερειακές εντάσεις. Αν μη τι άλλο, παραμένουν επίσης πρόθυμοι να τις εξαπλώσουν.

Διεύρυνση της αντιπαράθεσης

Οι αντάρτες της Υεμένης, για παράδειγμα, έχουν επεκτείνει τη δράση τους σ’ όλη τη διαδρομή από την Ερυθρά Θάλασσα μέχρι τον Κόλπο του Αντεν. Επίσης, πέρα από το Ισραήλ, τις επιθέσεις υπό την ηγεσία των ΗΠΑ της προπερασμένης εβδομάδας ακολούθησαν οι Χούθι την περασμένη εβδομάδα, εξαπολύοντας νέα πλήγματα και κατά εμπορικών πλοίων των ΗΠΑ.

Από κοινού, αυτές οι στρατιωτικές επιδρομές φέρεται να έχουν επηρεάσει τη ναυτιλία περισσότερων από 50 χωρών, διαταράσσοντας τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού και εξυφαίνοντας εικασίες για την «ημέρα της κρίσεως».

Βαλλιστικοί πύραυλοι του Ιράν έχουν ισοπεδώσει κτίριο, το οποίο οι Φρουροί της Επανάστασης χαρακτήρισαν ως ισραηλινό «αρχηγείο κατασκοπείας», στην κουρδική περιοχή του Ιράκ (φωτογραφία @Sprinter99800 από το X)

Τα άμεσα στρατιωτικά πλήγματα του Ιράν έχουν πυροδοτήσει σενάρια ευρύτερης αντιπαράθεσης στην οποία εμπλέκονται κι άλλα έθνη.

Την προπερασμένη Δευτέρα είδαμε το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) του Ιράν να εκτοξεύει βαλλιστικούς πυραύλους εναντίον αυτού που αποκάλεσε ισραηλινό «αρχηγείο κατασκοπείας» στην κουρδική περιοχή του Ιράκ και να πλήττει στόχους που συνδέονται με τον ISIS στη βόρεια Συρία.

Την περασμένη Τρίτη είδαμε το IRGC να χρησιμοποιεί drones και πυραύλους για να χτυπήσει σαλαφίτες-σουνίτες αντάρτες του Jaish al-Adl (Στρατού της Δικαιοσύνης) μέσα στο Πακιστάν, εμπλέκοντας έτσι ένα κράτος με πυρηνικά όπλα στη Νότια Ασία.

Πιθανές «σοβαρές συνέπειες»

Το Πολεμικό Ναυτικό του Πακιστάν έχει επίσης αναπτύξει τα πολεμικά του πλοία στην Αραβική Θάλασσα και την προπερασμένη Κυριακή ισχυρίστηκε ότι διέσωσε 21 μέλη του πληρώματος εμπορικού πλοίου που εξέπεμψε σήμα κινδύνου για πειρατεία.

Το Πακιστάν, το οποίο υπήρξε στενός σύμμαχος των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά και στενός φίλος της Κίνας και του Ιράν και σημαντικός παίκτης στη Μέση Ανατολή, έχει μέχρι στιγμής αποστασιοποιηθεί από τη σύγκρουση στη Γάζα, εστιάζοντας στα δικά του εμπορικά πλοία και, μάλιστα, διευκρινίζοντας ότι οι ναυτικές του δυνάμεις δεν έχουν σκοπό ν’ αναμετρηθούν με τους Χούθι.

Αλλά τα ιρανικά χτυπήματα στο Μπαλουχιστάν έχουν σπρώξει το Πακιστάν σ’ αυτή την επεκτεινόμενη αντιπαράθεση. Ενας εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών είπε ότι «Αυτή η παραβίαση της κυριαρχίας του Πακιστάν είναι εντελώς απαράδεκτη και μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες».

Απαγόρευσε στον ιρανό πρεσβευτή, μετά την επίσκεψή του στην Τεχεράνη, να επιστρέψει στο Ισλαμαμπάντ. Την περασμένη Πέμπτη, μετά τις ιρανικές επιθέσεις στο Μπαλουχιστάν, ένας συνταγματάρχης του IRGC πυροβολήθηκε στην περιοχή Σιστάν-Μπαλουχιστάν του Ιράν, χωρίς να έχει διευκρινιστεί ποιος βρισκόταν πίσω από τη δολοφονία του.

Τον Δεκέμβριο, ένας ανώτερος σύμβουλος του IRGC σκοτώθηκε από ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές έξω από τη Δαμασκό. Οι εντάσεις μπορεί να βαθύνουν περαιτέρω.

Ενταση Ιράν – Πακιστάν

Η Jaish al-Adl, με καταφύγια στο Πακιστάν, εξαπολύει επιθέσεις εναντίον ιρανών συνοριοφυλάκων από την ίδρυσή της το 2012 και στο παρελθόν έχει αναλάβει την ευθύνη για βόμβες και απαγωγές κατά της ιρανικής συνοριακής αστυνομίας.

Ο ηγέτης αυτού του κινήματος στο νοτιοανατολικό Ιράν, Σαλαχουντίν Φαρούκι, υπήρξε ένθερμος αντίπαλος της υποστήριξης του σύρου προέδρου Μπασάρ αλ Ασαντ από την Ισλαμική Δημοκρατία. Είναι επίσης γνωστό ότι συνδέεται στενά με το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα, κάτι που σημαίνει ότι ενδεχομένως θα μπορούσε να εμπλέξει και την Τουρκία.

Με κίτρινο χρώμα οι δυο περιοχές Μπαλουχιστάν και Σιστάν-Μπαλουχιστάν που έγιναν αντίστοιχα στόχοι του Ιράν και του Πακιστάν (χάρτης: Lou Robinson, CNN)

Την περασμένη Τρίτη, οι IRGC του Ιράν εξαπέλυσαν επίθεση σε δύο στρατιωτικές βάσεις του Jaish al-Adl εντός της επαρχίας Μπαλουχιστάν του Πακιστάν. Πραγματοποιήθηκε με μη επανδρωμένα αεροσκάφη και πυραύλους που έπληξαν τις δύο βάσεις, αλλά επίσης σκότωσαν δύο αθώα παιδιά και τραυμάτισαν άλλα τρία. Ωστόσο, τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Κίνα – οι στενότεροι φίλοι του Πακιστάν – συνέστησαν αυτοσυγκράτηση και διάλογο.

Δεδομένης της τρέχουσας πολιτικοοικονομικής κατάστασης του Πακιστάν και του ιστορικού του όσον αφορά τη μη δράση έναντι των αεροπορικών επιδρομών της Ινδίας στο Μπαλακότ το 2019 ή της αμερικανικής επιχείρησης εναντίον του Οσάμα Μπιν Λάντεν στο Αμποταμπάντ το 2011, το Ισλαμαμπάντ δεν αναμένεται ν’ αντεπιτεθεί στο Ιράν. Το Πακιστάν έχει προβλήματα και στα σύνορά του με το Αφγανιστάν και την Ινδία.

Επιπλέον, ως δύο ισλαμικές δημοκρατίες, το Ιράν και το Πακιστάν είχαν μια διαρκή ιστορία συνεργασίας για την αντιμετώπιση της κοινής πρόκλησης των εξεγέρσεων και στις δύο πλευρές των συνόρων τους μήκους 1.000 χιλιομέτρων.

Διπλωματία στα δεκανίκια

Το Ιράν ήταν η πρώτη χώρα στις 14 Αυγούστου 1947 που αναγνώρισε το πακιστανικό κράτος. Και οι δύο συνέχισαν από κοινού να καταβάλλουν προσπάθειες για την καταπολέμηση των εξεγέρσεων και του εμπορίου ναρκωτικών στις κοινές παραμεθόριες περιοχές τους.

Ετσι, καθώς ο πόλεμος και η διπλωματία στη Δυτική Ασία συγκρούονται μεταξύ τους, η διπλωματία φαίνεται σίγουρα ότι χρειάζεται δεκανίκια, αν όχι ακόμα αναπνευστήρα. Καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες καλούνται ν’ αντιμετωπίσουν υπερβολικές προκλήσεις στο εσωτερικό τους και στο εξωτερικό, πρέπει να ισορροπήσουν τις στρατιωτικές και διπλωματικές στρατηγικές τους για να περιορίσουν τον πόλεμο στη Γάζα.

Στη θετική πλευρά, φαίνεται ότι βρίσκονται κοντά σε μια πρώιμη προσωρινή παύση τουλάχιστον των εχθροπραξιών μεταξύ του Ισραήλ και της Χεζμπολάχ, προσφέροντας ένα πακέτο οικονομικής βοήθειας για τον Λίβανο. Ομως, τώρα, η βία των Χούθι προστίθεται στα προβλήματα που προκαλεί το Ιράν στις ΗΠΑ, παρότι και οι δυο χώρες δεν έχουν την οικονομική πολυτέλεια μιας άμεσης αντιπαράθεσης.