Ο κόσμος θα συνεχίσει να φλέγεται και το 2024

Οι ευχές στο τέλος του 2022 να έρθει η ειρήνη στο 2023 διαψεύστηκαν οικτρά. Όχι μόνο συνεχίστηκε ο πόλεμος στην Ουκρανία, μετατρεπόμενος σε έναν ιδιαίτερα αιματηρό «πόλεμο φθοράς», αλλά στο τέλος του 2023 προστέθηκε άλλη μια μεγάλη πολεμική σύγκρουση ικανή να αποτελέσει τη θρυαλλίδα μιας ευρύτερης ανάφλεξης.

Την ίδια ώρα ένας κόσμος με διαιρέσεις που βαθαίνουν αλλά και νέες περιφερειακές συγκλίσεις αντιμετωπίζει τεράστιες προκλήσεις από την επερχόμενη κλιματική καταστροφή έως τις ανατροπές που φέρνει η τεχνητή νοημοσύνη.

Διαβάστε επίσης: Το «κλειδί» για νίκη στην Λαμία

1. Ο πόλεμος στη Γάζα θα αλλάξει το τοπίο στη Μέση Ανατολή και όχι μόνο

Η 7η Οκτωβρίου σήμανε ότι το Παλαιστινιακό επέστρεψε στην κορυφή του ενδιαφέροντος. Η αιματηρή επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου έδειξε ότι το Ισραήλ είναι πιο ευάλωτο από όσο ήθελε να πιστέψει, αλλά και οδήγησε στη μεγαλύτερη πολεμική επιχείρηση του Ισραήλ εναντίον των Παλαιστινίων εδώ και δεκαετίες, με πάνω από 20.000 νεκρούς πολλοί εκ των οποίων άμαχοι, ανάμεσά τους πλήθος παιδιών. Το έντονο αίσθημα αλληλεγγύης στους Παλαιστινίους στον μουσουλμανικό κόσμο και τον Παγκόσμιο νότο, αλλά και σημαντικό μέρος της κοινής γνώμη στη Δύση έρχεται σε σύγκρουση με τη συστράτευση αρκετών δυτικών κυβερνήσεων με το Ισραήλ και διαμορφώνει νέους όρους στη Μέση Ανατολή, υπονομεύοντας τις δυναμικές της «εξομάλυνσης» με το Ισραήλ και δίνει ώθηση σε νέους «παίκτες» όπως τους Χούθι να κάνουν αισθητή την παρουσία τους. Η σύγκρουση δείχνει να πρόκειται να κρατήσει καιρό και αυτό σημαίνει ότι για καιρό θα βλέπουμε και την επίπτωσή της στη διαμόρφωση νέων γεωπολιτικών συσχετισμών αλλά και το πώς θα επηρεάζει ακόμη και εσωτερικές πολιτικές δυναμικές, ακόμη και τις αμερικανικές εκλογές.

2. Ουκρανία: ορατό ενδεχόμενο μιας ρωσικής νίκης

Το 2023 υποτίθεται ότι θα ήταν η χρονιά της μεγάλης ουκρανικής αντεπίθεση που θα άνοιγε τον δρόμο για τη ρωσική ήττα. Σε αυτό άλλωστε επένδυσε και η ουκρανική κυβέρνηση που μπόρεσε να πάρει σημαντική βοήθεια από τη Δύση. Ωστόσο, τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά. Η ανατροπή δεν ήρθε και ο πόλεμος φθοράς που διεξάγεται σήμερα μάλλον διευκολύνει τη Ρωσία, που έχει τη δυνατότητα να καλύπτει τις ανάγκες σε πυρομαχικά, σε αντίθεση με την Ουκρανία που έχει σχεδόν εξαντλήσει τα δυτικά αποθέματα. Ο πρόεδρος της Ουκρανίας πιέζει για ακόμη μεγαλύτερη βοήθεια με την ελπίδα τα πράγματα το 2024 θα είναι διαφορετικά, όμως την ίδια ώρα πληθαίνουν τα δημοσιεύματα στον δυτικό τύπο που αναγνωρίζουν ότι ο συσχετισμός δύσκολα πια ανατρέπεται. Την ίδια ώρα ο Πούτιν ετοιμάζεται για εκλογές για να πείσει ότι

3. Αμερικανικές εκλογές: το ενδεχόμενο της επιστροφής του υπόδικου Τραμπ

Οι ΗΠΑ βρίσκονται αντιμέτωπες με μια ακόμη μεγάλη εκλογική μάχη και συνάμα με ένα ακόμη βήμα στη βαθιά διαίρεση που τις διαπερνά τα τελευταία χρόνια. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ο Ντόναλντ Τραμπ έχει μεγάλες πιθανότητες να κερδίσει τις εκλογές του Νοεμβρίου και να επιστρέψει στον Λευκό Οίκο, διαμορφώνοντας το παράδοξο ένας υπόδικος να κερδίσει τις εκλογές. Υπό την προϋπόθεση, βέβαια, ότι θα ξεπεράσει τα νομικά εμπόδια που εγείρονται σε διάφορες Πολιτείες για τη συμμετοχή στις προκριματικές εκλογές. Και η το ερώτημα δεν είναι εάν θα κερδίσει τις εκλογές, αλλά ποιες αλλαγές θα φέρει μια νέα προεδρία του Τραμπ σε όλες τις όψεις της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, ξεκινώντας από το εάν θα υπάρξει μια διαφορετική κατεύθυνση για τον πόλεμο στην Ουκρανία.

4. Η κλιματική αλλαγή θα σφραγίσει και το 2024

Οι τελευταίοι μήνες του 2023 σφραγίστηκαν από διαρκή ρεκόρ μέσης θερμοκρασίας. Όλα δείχνουν ότι αυτά θα συνεχιστούν και το 2024. Δεν είναι τυχαίο ότι κανείς πια δεν πιστεύει ότι είναι εφικτό να συγκρατηθεί η μέση αύξηση της θερμοκρασίας στον 1,5 ^οC και το ερώτημα είναι πόσο πάνω από τους δύο βαθμούς θα φτάσουμε. Εν τω μεταξύ τα σημάδια για αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων αυξάνουν, δίνοντας μια πρώτη γεύση της πορείας προς έναν πλανήτη όπου τμήματά του θα είναι αβίωτα. Σε αυτό το φόντο, το γεγονός ότι η πρόσφατη σύνοδος COP28 έφτασε μόνο του σημείου της έκκλησης για απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, χωρίς δεσμευτικά όρια, στα μάτια αρκετών μοιάζει ως η επιμονή σε μια καταστροφική συλλογική πλανητική απρονοησία.

5. Φτώχεια, πόλεμοι και κλιματική αλλαγή θα τροφοδοτούν τη μετανάστευση

Την ώρα που τόσο στη Βόρεια Αμερική όσο και στην Ευρώπη αυξάνονται οι φωνές που καλούν για ακόμη πιο σκληρή μεταναστευτική πολιτική και για πιο αυστηρή φύλαξη των συνόρων, όλα δείχνουν ότι οι μεταναστευτικές ροές δεν θα σταματήσουν, καθώς στους λόγους που ούτως ή άλλως τις τροφοδοτούν όπως είναι η φτώχεια και οι πολεμικές συγκρούσεις, σταδιακά θα προστίθεται και η κλιματική αλλαγή, που θα γεννά κύματα κλιματικών μεταναστών. Ωστόσο, μπορεί οι πρακτικές των «κλειστών συνόρων» να απαντούν στην προσπάθεια να περιοριστεί η επιρροή της άκρας δεξιάς, όμως, την ίδια στιγμή, κάνουν απλώς πολύ πιο επικίνδυνη την αναζήτηση ασύλου και ενός καλύτερου αύριο.

6. Η Κίνα προετοιμάζεται να διεκδικήσει ρόλο υπερδύναμης

Παρότι το 2023 κυριάρχησαν στον διεθνή τύπο τα δημοσιεύματα για την αδυναμία της Κίνας να έχει εντυπωσιακούς ρυθμούς ανάπτυξη, για την ηγεσίας του ΚΚΚ, η βασική προεταραιότητα ήταν η προετοιμασία της της διεκδίκησης μέσα στα επόμενα χρόνια ενός πιο αναβαθμισμένου ρόλου. Αυτό αποδεικνύει η έμφαση στη διεκδίκηση τεχνολογικής αυτάρκειας, απέναντι στις αμερικανικές κυρώσεις, η αποκατάσταση ενός πολιτικού ελέγχου στην οικονομία, η επίδειξη δύναμης ιδίως απέναντι στην Ταϊβάν και βεβαίως οι αναβαθμισμένες διεθνείς πρωτοβουλίες όπως για παράδειγμα η μεσολάβηση για την επαναπροσέγγιση ανάμεσα σε Σαουδική Αραβία και Ιράν. Το 2024 αναμένεται να συνεχιστεί αυτή η προσπάθεια διεκδίκησης ρόλου ισχυρής δύναμης που μπορεί να επιλύει προβλήματα, την ώρα που οι ΗΠΑ εμπλέκονται διαρκώς σε εμπόλεμες συγκρούσεις τις οποίες δεν μπορούν να οδηγήσουν σε ειρηνική επίλυση.

7. Ευρωεκλογές και το ερώτημα για την επιστροφή της ακροδεξιάς

Οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο τον Ιούνιο του 2024 από πολλούς αντιμετωπίζονται με ανησυχία. Το μεγάλο ερώτημα είναι εάν η ανοδική τάση της ακροδεξιάς που έχει ήδη καταγραφεί σε χώρες όπως η Ολλανδία, η Γερμανία, η Ιταλία και η Γαλλία θα συνεχιστεί και στις ευρωκάλπες, όπως και εάν τυχόν άνοδος στις ευρωεκλογές θα είναι μια «στιγμιαία» καταγραφή ή προμήνυμα για νέους συσχετισμούς και σε εθνικό επίπεδο, ξεκινώντας από τη Γαλλία όπου το 2027 ο Εμανουέλ Μακρόν δεν θα είναι υποψήφιος και πολλοί φοβούνται ότι είναι η ευκαιρία που αναζητά χρόνια τώρα η Μαρίν Λεπέν για να βρεθεί στην προεδρία. Νωρίτερα, το 2025 στη Γερμανία θα έχει κριθεί εάν θα έχει ανακοπεί η ανοδική πορεία της «Εναλλακτικής για τη Γερμανία» (AFD).

8. Η παγκόσμια οικονομία θα συνεχίσει να αναμετριέται με τη στασιμόπτητα

Το 2023 όσοι προέβλεψαν ότι θα μπαίναμε, τουλάχιστον στις αναπτυγμένες οικονομία σε έναν νέο υφεσιακό κύκλο διαψεύστηκαν. Και αυτό γιατί παρότι αρκετές οικονομίες δεν απέφυγαν τη στασιμότητα ή ακόμη και την «τεχνική» ύφεση, πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα η Γερμανία και παρότι η Κίνα δεν λειτούργησε με τον ίδιο τρόπο ως «ατμομηχανή», εντούτοις ήταν η αναπτυξιακή αντοχή της αμερικανικής οικονομίας που τελικά έδωσε τον τόνο. Ωστόσο, τα σύννεφα παραμένουν, ιδίως ως προς το ενδεχόμενο υποχώρησης της κερδοφορίας σε συνδυασμό με την απουσία μεγάλων τομών στην παραγωγικότητα. Πάντως οι αγορές έκλεισαν σε υψηλό σημείο, την ώρα που φαίνεται να υποχωρεί η πίεση από τον πληθωρισμό, αν και αυτό που περιγράφεται ως «κρίση κόστους ζωής» παραμένει ενεργό πολιτικό και κοινωνικό πρόβλημα σε αρκετές χώρες.

9. Οι Χούθι και η νέα κατάσταση στην Υεμένη

Οι επιθέσεις των ανταρτών Χούθι εναντίον πλοίων ισραηλινών συμφερόντων στην Ερυθρά Θάλασσα, ως αλληλεγγύη στην αντίσταση των Παλαιστινίων, ήρθε να θυμίσει τον τρόπο που ο πόλεμος στην Υεμένη έχει πια διαμορφώσει έναν πολιτικό συσχετισμό, που αποτυπώθηκε και στις ειρηνευτικές συνομιλίες με την Σαουδική Αραβία αλλά και στο γεγονός ότι πλέον ασκούν κρατική εξουσία στις περιοχές υπό τον έλεγχό τους. Το μεγάλο ερώτημα για το 2024 είναι εάν θα συνεχιστεί αυτή η δυναμική της ειρήνευσης στον εμφύλιο πόλεμο, ή εάν, αντίθετα, η προσπάθεια των ΗΠΑ να διαμορφωθεί μια «συμμαχία των προθύμων» για ναυτική επιτήρηση στην περιοχής με ταυτόχρονα στοχοποίηση των Χούθι, θα οδηγήσει σε μια νέα ανάφλεξη.

10. Ποιος θα κερδίσει την καρδιά της Ινδίας;

Θα συνεχίσει να είναι μία από τις πιο μεγάλες γεωπολιτικές προκλήσεις των επόμενων ετών, ιδίως εάν αναλογιστούμε το μέγεθος της χώρας και τη θέση της. Οι ΗΠΑ την έχουν συμπεριλάβει στους δυνητικούς στρατηγικούς εταίρους, επενδύοντας στην κάπως ανταγωνιστική σχέση με την Κίνα και την περιλαμβάνουν στην «τετράδα» (Quad) των συμμάχων τους στην Νοτιοανατολική Ασία. Από την άλλη, η Ινδία βλέπει θετικά τόσο τη δυναμική των BRICS, όπου συμμετέχει, όσο και των διεργασιών «ευρασιατικής» ολοκλήρωσης, την ώρα που διατηρεί καλές σχέσεις με τη Ρωσία.

11. Προς τα πού θα γύρει η πλάστιγγα στη Λατινική Αμερική;

Οι εκλογές στον Ισημερινό και η ήττα της υποψήφιας της κεντροαριστεράς και κυρίως ο εκλογικός θρίαμβος του ακροδεξιού και νεοφιλελεύθερου Χαβιέ Μιλέι στην Αργεντινή, έδειξαν να ανατρέπουν την αριστερόστροφη δυναμική που είχε ξεκινήσει με την επιστροφή Μοράλες στην Βενεζουέλα, την εκλογή του Μπόριτς στη Χιλή και βεβαίως την επιστροφή του Λούλα στην Βραζιλία. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα πράγματα είναι σε ένα μεταίχμιο, όπως για παράδειγμα στη Χίλη, όπου είδαμε τη διαδοχική απόρριψη δύο σχεδίων συντάγματος από αντίστοιχα δημοψηφίσματα, τόσο του πρώτου, αριστερόστροφου, που επεξεργάστηκε η Συντακτική Συνέλευση, όσο και το δεύτερο με εμφανή τη σφραγίδα της Δεξιάς. Σε άλλες, όπως το Περού τα πράγματα έχουν τη μορφή μιας ανοιχτής πολιτικής κρίσης.

12. Ο νέος συσχετισμός στο Σαχέλ

Η αποχώρηση των τελευταίων Γάλλων στρατιωτικών από τον Νίγηρα σηματοδότησε μια από τις μεγαλύτερες ανατροπές στην Αφρική και ειδικά στην ευρύτερη περιοχή του Σαχέλ. Μια σειρά από στρατιωτικά κινήματα στην περιοχή, που όμως δείχνουν να έχουν λαϊκή υποστήριξη, ανέτρεψαν φιλοδυτικές κυβερνήσεις και έβαλαν τέλος στην παρουσία των Γαλλικών στρατευμάτων που επιχειρούσαν εκεί απέναντι στα ένοπλα ισλαμιστικά κινήματα που δρουν στην περιοχή – και ταυτόχρονα εξασφάλιζαν έναν αναβαθμισμένο γαλλικό ρόλο στην περιοχή. Το αποτέλεσμα είναι να έχει ανοιχτεί ο δρόμος για αυξημένη ρωσική παρουσία – κυρίως μέσω της μισθοφορικής Βάγκνερ – σε μια περιοχή που για αναμένεται να αποτελέσει το μεγάλο πεδίο ανταγωνισμού των επόμενων δεκαετιών, ιδίως εάν αναλογιστούμε τόσο τις δημογραφικές και αναπτυξιακές δυναμικές της όσο και τα κοιτάσματα κρίσιμων μεταλλευμάτων που βρίσκονται εκεί.

13. Το Ιράν αναβαθμίζει τις συμμαχίες του

Παρότι διάφοροι στη Δύση ανέμεναν από το Ιράν να δοκιμάσει να εκμεταλλευτεί τον πόλεμο στη Γάζα για να συμβάλει στην ανάφλεξη στην περιοχή, η Ισλαμική Δημοκρατία επέλεξε μια στρατηγική κατά βάση μη εμπλοκής. Ακόμη και η κινητοποίηση φιλοϊρανικών δυνάμεων στον Λίβανο και το Ιράκ είχε περισσότερο το χαρακτήρα μιας προειδοποίησης προς το Ισραήλ και τις ΗΠΑ παρά του ανοίγματος μετώπου. Επιπλέον, ακόμη και οι παρεμβάσεις των Χούθι δείχνουν περισσότερο δικές τους αποφάσεις παρά κομμάτι ενός σχεδίου. Η ιρανική ηγεσία εκτιμά ότι ο πόλεμος στη Γάζα έχει μειώσει το κύρος της Δύσης στην περιοχή, έχει ακυρώσει την εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ και διευκολύνει ακόμη περισσότερο την ιρανική εκδοχή «πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής» που συνδυάζει την αποκατάσταση σχέσεων με τις χώρες του Κόλπου, πρωτίστως τη Σαουδική Αραβία με την εμφατική στροφή προς τις διεργασίες της ευρασιατικής σύγκλισης με συμβολική στιγμή την πλήρη ένταξη στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης και τις BRICS στη βάση μιας εκτίμησης ότι ο πόλεμος στη Γάζα θα αφήσει τελικά τη Δύση πιο τραυματισμένη παρά ποτέ.

14. Οι εκλογές στην Ταϊβάν και πώς θα εξελιχθούν οι σχέσεις με την Κίνα

Ο Λάι Τσινγκ-τε υποψήφιος του κυβερνώντος Δημοκρατικού Προοδευτικού Κόμματος

Πολύ νωρίς, μόλις στις 13 Ιανουαρίου, διεξάγονται εκλογές σε μια από τις πιο κρίσιμες ζώνες του πλανήτη, καθώς για την Κίνα η Ταϊβάν παραμένει κομμάτι του εθνικού χώρου που αργά ή γρήγορα θα πρέπει να ενωθεί με την ενδοχώραα. Το Πεκίνο μπορεί να έχει κάνει διάφορες επιδείξεις δύναμης, ιδίως για να αποτρέψει τις ΗΠΑ από το να επενδύσουν πολιτικά στην ανεξαρτησία της Ταϊβάν (άλλωστε έχει κάνει σαφές ότι κήρυξη και αναγνώριση ανεξαρτησίας θα πυροδοτούσε ένοπλη επέμβαση), αλλά σε αυτή τη φάση αυτό που θα ήθελε να δει θα ήταν η ήττα του κυβερνώντος Δημοκρατικού Προοδευτικού Κόμματος και μια πιθανή νίκη του Κουομιτάνγκ.

15. Η Τουρκία θα συνεχίσει να διεκδικεί ρόλο ισχυρής περιφερειακής δύναμης

Το 2023 ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν παγίωσε την ηγεμονία του μέσα στην τουρκική πολιτική ζωή. Μετεκλογικά μπορεί να επέστρεψε σε πιο ορθόδοξη οικονομική πολιτική, αλλά δεν σταμάτησε να διεκδικεί για την Τουρκία ρόλο περιφερειακής δύναμης. Μια σειρά από χειρισμούς, όπως η τελική συναίνεση στην εισδοχή της Φιλανδία και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ αλλά και μια επιλογή σχετική εξομάλυνσης των ελληνοτουρκικών εντάσεων, έχουν μειώσει την πίεση από τη Δύση, επιτρέποντας στην Τουρκία να μπορεί ταυτόχρονα να φέρεται ως μεσολαβητής με τη Ρωσία αλλά και ηγετική δύναμη του μουσουλμανικού κόσμου στην αλληλεγγύη με την Παλαιστίνη, την ώρα που κερδίζει χρόνο ως προς τη . Ακόμη και εάν στις δημοτικές εκλογές δεχτεί ένα πλήγμα στις μεγάλες πόλεις, η κυριαρχία του Ερντογάν στην εσωτερική ζωή δύσκολα ανατρέπεται σε αυτή τη φάση.