Η δύσκολη θλίψη των Ισραηλινών ακτιβιστών που υπερασπίζονται τα δικαιώματα των Παλαιστινίων

Το Σάββατο, 7 Οκτωβρίου, ο Avner Gvaryahu και η σύζυγός του ξύπνησαν από έναν συναγερμό αεροπορικής επιδρομής. Το σπίτι τους στο Τελ Αβίβ στο Ισραήλ δεν διαθέτει δωμάτιο ασφαλείας, οπότε στριμώχτηκαν σε μια γωνιά του σπιτιού χωρίς παράθυρα. Το ξύπνημα από συναγερμό αεροπορικής επιδρομής ήταν ανησυχητικό, αλλά σε καμία περίπτωση δεν ήταν πρωτοφανές. Η σύζυγος του Gvaryahu είναι δημοσιογράφος και εννέα μηνών έγκυος.

Ο Gvaryahu είναι ο εκτελεστικός διευθυντής του Breaking the Silence (Σπάζοντας τη Σιωπή), μιας οργάνωσης βετεράνων του ισραηλινού στρατού που συλλέγει και διαδίδει μαρτυρίες για τη σκληρότητα και την πιθανή εγκληματικότητα της ισραηλινής κατοχής της Δυτικής Όχθης και της Γάζας. Τόσο ο ίδιος όσο και η σύζυγός του είναι ειδικοί στην εύρεση και ανάλυση πληροφοριών. Παρ’ όλα αυτά, μόλις το μεσημέρι είχαν μάθει αρκετά για την επίθεση της Χαμάς στο νότιο Ισραήλ ώστε να καταλάβουν ότι κάτι εξαιρετικό συνέβαινε.

• Διαβάστε επίσης: «Έφυγε» από τη ζωή ο δημοσιογράφος Πάρης Καλημερίδης

Photo: REUTERS/Ibraheem Abu Mustafa

Όλα αυτά για χάρη μιας εποικιστικής-μεσσιανικής ατζέντας

Ο Gvaryahu συνέταξε μια δήλωση βασισμένη σε όσα γνώριζε μέχρι στιγμής, ξεκινώντας με τα γεγονότα του Σαββάτου το πρωί: «Η επίθεση της Χαμάς και τα γεγονότα που εκτυλίσσονται από χθες είναι ανείπωτα. Με πόνο ψυχής παρακολουθούμε τρομοκρατημένους πολίτες να πολιορκούνται στα σπίτια τους, αθώους ανθρώπους να δολοφονούνται εν ψυχρώ στους δρόμους, στα πάρτι και στα σπίτια τους. Δεκάδες άνθρωποι πιάστηκαν όμηροι και σύρθηκαν στη Λωρίδα της Γάζας. Κάθε ένας από εμάς γνωρίζει κάποιον που έχει πληγεί με τραγικό τρόπο». Στη συνέχεια, ο τόνος της δήλωσης του Γκβαριάχου άλλαξε: «Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε να μιλάμε για τις σκληρές και εγκληματικές ενέργειές τους, ή να επικεντρωθούμε στο πώς η εβραϊκή-υπερεθνική μας κυβέρνηση μας έφερε σε αυτό το σημείο. Αλλά, όσο δύσκολο και αν είναι, η δουλειά μας ως πρώην Ισραηλινοί στρατιώτες είναι να μιλήσουμε για αυτό που μας έστειλαν να κάνουμε».

Κατηγόρησε την επίθεση της Χαμάς ως αποτυχία των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων, οι οποίες, όπως έγραψε, ήταν απασχολημένες με την προστασία των εποίκων στη Δυτική Όχθη. «Η χώρα μας αποφάσισε -πριν από δεκαετίες- ότι είναι διατεθειμένη να χάσει την ασφάλεια των πολιτών της στις πόλεις μας, υπέρ της διατήρησης του ελέγχου ενός κατεχόμενου άμαχου πληθυσμού εκατομμυρίων ανθρώπων, και όλα αυτά για χάρη μιας εποικιστικής-μεσσιανικής ατζέντας». Ήταν καιρός για τους Ισραηλινούς να ξυπνήσουν και να δουν πόσο μη βιώσιμη και ανασφαλής ήταν αυτή η ρύθμιση.

«Το αίμα κανενός δεν είναι πιο κόκκινο από οποιουδήποτε άλλου»

Η οργάνωση «Σπάζοντας τη Σιωπή» ήταν μία από τις πρώτες ομάδες κατά της κατοχής του Ισραήλ που προέβη σε δημόσια δήλωση σχετικά με την επίθεση της Χαμάς. Στη συνέχεια άρχισαν να συσσωρεύονται λεπτομέρειες, βίντεο, εικόνες και αριθμοί θυμάτων. Μέχρι την Τρίτη, φάνηκε ότι τα γεγονότα δεν ήταν καινοφανή – δεν είχαν καμία σχέση με οτιδήποτε είχε δει ποτέ ο Gvaryahu, ο οποίος είναι τριάντα οκτώ ετών.

Συνέταξε μια νέα δήλωση, η οποία άρχιζε: «Υπάρχουν κάποια πράγματα που πρέπει να γίνουν απολύτως σαφή: Η Χαμάς έχει διαπράξει εγκλήματα που πρέπει να τρομοκρατήσουν κάθε αξιοπρεπή άνθρωπο. Ως άνθρωποι που ασκούν σθεναρή κριτική στην ισραηλινή πολιτική στη Λωρίδα της Γάζας και τη Δυτική Όχθη σε καθημερινή βάση, είναι ηθικό καθήκον μας να δηλώσουμε τα πράγματα ως έχουν: Αυτό το Σαββατοκύριακο, η Χαμάς παραβίασε κατάφωρα τους βασικούς ηθικούς κανόνες της ανθρωπότητας. Η δήλωση επανέλαβε τη δέσμευση της ομάδας να αγωνιστεί κατά της κατοχής, αλλά αυτή δεν περιείχε καμία ένδειξη ότι η ισραηλινή κυβέρνηση είναι υπεύθυνη για την επίθεση. «Εκείνοι που βρίσκουν κάποιο είδος διαστρεβλωμένης θεωρητικής λογικής προκειμένου να δικαιολογήσουν μια σφαγή δεν αγωνίζονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα και σπρώχνουν τον στόχο της απελευθέρωσης ακόμη πιο μακριά», ανέφερε. «Αφιερώνουμε τις ζωές μας στον αγώνα για τον τερματισμό της κατοχής και της πολιορκίας της Γάζας, επειδή κανένας άνθρωπος δεν πρέπει να ζει κάτω από τυραννία και επειδή το αίμα κανενός δεν είναι πιο κόκκινο από οποιουδήποτε άλλου».

Photo: REUTERS/Ibraheem Abu Mustafa

Μεταξύ δύο τραυμάτων

Το γεγονός ότι ο Gvaryahu αισθάνθηκε ότι έπρεπε να συντάξει δύο ξεχωριστές δηλώσεις μέσα σε τρεις ημέρες, ότι αισθάνθηκε ότι έπρεπε να δηλώσει το προφανές -ότι οι επιθέσεις της Χαμάς ήταν φρικτές και αδικαιολόγητες- είναι ένα σύμπτωμα της βασανιστικά περίπλοκης δυσχερούς θέσης στην οποία έχουν περιέλθει οι Ισραηλινοί που αντιτίθενται δημοσίως στην κατοχή. Στην ισραηλινή κοινωνία, η οποία έχει εφεύρει μυριάδες τρόπους για να κρατήσει την κατοχή αόρατη, η ειδικότητά τους είναι η ικανότητά τους να βλέπουν τις αιτιώδεις συνδέσεις μεταξύ της κατοχής και της βίας που στρέφεται κατά των Ισραηλινών Εβραίων.

Όμως, αυτή τη στιγμή, αν οι ακτιβιστές επικεντρωθούν σε αυτές τις αιτιώδεις συνδέσεις ή αν εστιάσουν υπερβολικά στα εγκλήματα που διαπράττονται εναντίον Παλαιστινίων αμάχων, τώρα και στο παρελθόν, κινδυνεύουν να περιθωριοποιηθούν αμετάκλητα στην ίδια τους τη χώρα. Σε αντίθεση με τους περισσότερους Ισραηλινούς, αυτοί οι ακτιβιστές απορροφούν ταυτόχρονα δύο ροές τραυματικών ειδήσεων: Τις λεπτομέρειες που εξακολουθούν να συσσωρεύονται σχετικά με τη βιαιότητα και την έκταση των επιθέσεων της Χαμάς και τη ροή πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο σχετικά με τους βομβαρδισμούς και την πολιορκία της Γάζας, τα δύο εκατομμύρια κάτοικοι της οποίας τιμωρούνται συλλογικά με έλλειψη καυσίμων, νερού, ενέργειας και τροφίμων.

«Τις πρώτες κιόλας ώρες, έχεις αυτή την παράξενη καθαρότητα της εμπειρίας: Είμαστε τα θύματα», λέει η Dahlia Scheindlin, ερευνήτρια της κοινής γνώμης και πολιτική σύμβουλος σε διάφορες ομάδες κατά της κατοχής, τηλεφωνικά από το Τελ Αβίβ. «Και μετά, σε λίγες ώρες, υπάρχουν ξαφνικά άλλα θύματα: Παλαιστίνιοι πολίτες». Μέχρι τη στιγμή που μιλήσαμε την Τετάρτη, περισσότερα από τριακόσια παιδιά στη Λωρίδα της Γάζας είχαν σκοτωθεί από τις ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές. Αλλά, συνέχισε η Scheindlin, «αυτή δεν είναι μια κατάσταση όπου κανείς, λίγο πολύ, αναγνωρίζει την ανάγκη της άλλης πλευράς για προστασία» από την υπερβολική βία. Εκτός, ίσως, από τους ανθρώπους που έκαναν καθήκον τους να αναγνωρίσουν ότι οι άνθρωποι πρέπει να προστατεύονται από τα εγκλήματα πολέμου.

«Το να μπορείς να βλέπεις και από τη σκοπιά των καταπιεσμένων είναι προνόμιο»

«Σε ένα καθεστώς εβραϊκής υπεροχής, το να είσαι Εβραίος, υπό κανονικές συνθήκες, σημαίνει να είσαι ο καταπιεστής», δήλωσε η Sarit Michaeli, η οποία είναι επικεφαλής της διεθνούς υπεράσπισης της B’Tselem, μιας εξέχουσας ισραηλινής οργάνωσης ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η οποία καταγράφει τις καταχρήσεις στα κατεχόμενα εδάφη. «Και το να μπορείς να βλέπεις και από τη σκοπιά των καταπιεσμένων είναι προνόμιο. Αλλά μπορεί επίσης να είναι και βάρος, να ξέρεις ότι μια εντελώς διαφορετική πραγματικότητα είναι δυνατή».

Η Michaeli, η οποία είναι πενήντα δύο ετών, εργάζεται για την B’Tselem εδώ και δεκαεννέα χρόνια. Είναι ειδικός στην παροχή πλαισίου για τα γεγονότα στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη, ειδικά για ξένους ακτιβιστές και δημοσιογράφους. (Μάλιστα, το περασμένο Σαββατοκύριακο ήταν προγραμματισμένο να συμμετάσχει σε μια εκπαιδευτική περιοδεία σε σκανδιναβικές χώρες- έμαθε για πρώτη φορά ότι κάτι δεν πήγαινε καλά, όταν ένας Παλαιστίνιος συνάδελφός της, ο οποίος υποτίθεται ότι θα συμμετείχε επίσης στο ταξίδι, εμποδίστηκε να φύγει από τη χώρα). «Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι πώς να μιλήσουμε για ένα γεγονός που προφανώς βρίσκεται μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο χωρίς να χρειάζεται να μπούμε σε αυτό το πλαίσιο», δήλωσε η Michaeli. «Επειδή πρόκειται για ένα τόσο φρικτό γεγονός».

Καθ’ όλη τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου, είπε η Michaeli, ήταν τόσο αποστασιοποιημένη συναισθηματικά που αισθάνθηκε ανίκανη να συντάξει δήλωση για την B’Tselem. Η αποστασιοποίηση είναι απαραίτητη δεξιότητα στη δουλειά της. «Έχουμε ξαναβρεθεί εδώ», είπε. «Ξέρουμε πώς να αντιμετωπίζουμε μεγάλης κλίμακας θανάτους Παλαιστινίων, με την έννοια ότι ξέρουμε πώς να τους μετράμε… Αλλά, όταν πρόκειται για μεγάλο αριθμό Ισραηλινών που σκοτώνονται τόσο σκληρά, πώς το αντιμετωπίζουμε αυτό;».

Photo: REUTERS/Ibraheem Abu Mustafa

Τα «συναισθήματα» διαδραματίζονταν στις συνομιλίες WhatsApp των ακτιβιστών

Μία από τις πρωτοφανείς πτυχές της τρέχουσας κατάστασης είναι ο αριθμός των Ισραηλινών που έχουν τεθεί σε ομηρία από τη Χαμάς. Μεταξύ αυτών είναι και η Βίβιαν Σίλβερ, μια εβδομηντατετράχρονη καναδική-ισραηλινή ακτιβίστρια της ειρήνης και πρώην μέλος του διοικητικού συμβουλίου της B’Tselem. «Έχω συνέχεια εικόνες της Βίβιαν εκεί, ως ομήρου», λέει η Michaeli, και στη συνέχεια διέκοψε τον εαυτό της – έπρεπε ακόμα να αποστασιοποιηθεί για να κάνει τη δουλειά της.

Η Michaeli την Τρίτη, ήταν καθ’ οδόν προς ένα χωριό Βεδουίνων, όπου η ίδια και άλλοι Ισραηλινοί ακτιβιστές είχαν ασκήσει «προστατευτική παρουσία» – περνώντας τη νύχτα, ξανά και ξανά, για να προσπαθήσουν να αποτρέψουν τους Εβραίους εποίκους από το να εισβάλουν στο μέρος.

Ο Arik Ascherman, ένας Ισραηλινός ραβίνος αμερικανικής καταγωγής που ηγείται των προσπαθειών προστατευτικής παρουσίας, βρέθηκε σε ισραηλινή φυλακή, αφού είχε συλληφθεί στο χωριό των Βεδουίνων Wadi al-Siq, όπου έποικοι, προστατευόμενοι από τον ισραηλινό στρατό, είχαν επιτεθεί σε κατοίκους.

«Στο τμήμα με έβριζαν, με αποκαλούσαν «πέμπτη φάλαγγα»» λέει ο Ascherman. Παρόμοια στάση συνάντησε και κατά τη διάρκεια της ακρόασής του στο δικαστήριο. «Δεν κάνουν διάκριση μεταξύ Παλαιστινίων τρομοκρατών και Παλαιστινίων που τρομοκρατούνται» είπε. Ο Ascherman αφέθηκε ελεύθερος αφού συμφώνησε να μείνει μακριά από τα κατεχόμενα εδάφη για δεκαπέντε ημέρες. Εν τω μεταξύ, οι κάτοικοι του Wadi al-Siq είχαν φύγει. Ο Ascherman είπε ότι ο αριθμός των εθελοντών που συμμετείχαν στην προστατευτική παρουσία είχε μειωθεί σημαντικά μετά την επίθεση της Χαμάς. «Για μερικούς ανθρώπους, αυτό οφείλεται στα δικά τους συναισθήματα», είπε, «και μερικοί άνθρωποι φοβούνται τους εποίκους και τον στρατό».

Τα «συναισθήματα» διαδραματίζονταν στις συνομιλίες WhatsApp των ακτιβιστών της ειρήνης.

Πόσο αφόρητο μπέρδεμα

«Κάποιοι άνθρωποι λένε: «Ναι, είμαστε απολύτως επικριτικοί απέναντι στην ισραηλινή κυβέρνηση, αλλά πρόκειται για μια φρικτή, πρωτοφανή σφαγή Ισραηλινών»», δήλωσε η Scheindlin. «Άλλοι λένε ότι η πραγματική ιστορία συμβαίνει στη Γάζα». Οι διαφωνίες, είπε, δεν εμφανίζονταν πάντα κατά μήκος προβλέψιμων εθνικών και γεωγραφικών γραμμών. (Ορισμένοι συμμετέχοντες βρίσκονταν εκτός του Ισραήλ και των κατεχομένων εδαφών).

Ορισμένες θέσεις, ωστόσο, φάνηκαν προβλέψιμες, αν και απογοητευτικές. «Θα πω ειλικρινά ότι πιστεύω ότι ορισμένοι Παλαιστίνιοι ακτιβιστές και αξιωματούχοι πρέπει ακόμη να καταστήσουν σαφή την καταδίκη τους για τις ενέργειες της Χαμάς», δήλωσε ο Gvaryahu. Μου πέρασε από το μυαλό ότι, όπως ακριβώς χρειάστηκαν μερικές ημέρες στην Michaeli για να κατανοήσει πλήρως ότι οι Ισραηλινοί Εβραίοι είχαν πέσει θύματα μιας μεγάλης κλίμακας θηριωδίας, ίσως χρειαστεί προσπάθεια για τους Παλαιστίνιους ακτιβιστές της ειρήνης να συνειδητοποιήσουν ότι τώρα είναι σε θέση να εκφράσουν συμπάθεια στους Ισραηλινούς.

«Δεν είναι η κατάλληλη στιγμή να πούμε «Ας δούμε την ευθύνη του Ισραήλ σε αυτό»», δήλωσε η Scheindlin. «Αλλά το λέμε αυτό κάθε φορά που υπάρχει μια κρίση. Και, ενδιάμεσα, δεν το εξετάζουμε ποτέ».

«Πρόκειται για τραύμα του Ολοκαυτώματος»

Παρόλα αυτά, το επιχείρημα ότι αυτή δεν είναι η κατάλληλη στιγμή ισχύει. «Ο Ιουδαϊσμός έχει τη σίβα» υπενθύμισε η Sharon Kleinbaum, η ανώτερη ραβίνος του Congregation Beit Simchat Torah, στη Νέα Υόρκη. Η λέξη, που κυριολεκτικά σημαίνει «επτά», αναφέρεται στην εβδομάδα που ακολουθεί τον θάνατο ενός άμεσου μέλους της οικογένειας και την οποία οι Εβραίοι αφιερώνουν σε έντονο πένθος. Δεν βγαίνουν από το σπίτι, δεν μαγειρεύουν, δεν φορούν παπούτσια, δεν πηγαίνουν σε πάρτι, δεν κοιτάζονται στον καθρέφτη, το μόνο που κάνουν είναι να θρηνούν.

«Είναι πολύ δύσκολο να βιώνεις τη θλίψη της στιγμής και ταυτόχρονα να είσαι εξαιρετικά εύγλωττος για το τι σημαίνουν όλα αυτά», δήλωσε η Kleinbaum, η οποία έχει ισχυρούς δεσμούς με την κοινότητα των Εβραίων ακτιβιστών κατά της κατοχής στο Ισραήλ και στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Μιλώντας με ανθρώπους κατά τη διάρκεια των τελευταίων ημερών, είπε, εντυπωσιάζεται συνεχώς από το βάθος της θλίψης, του σοκ και του τραύματος. «Πρόκειται για τραύμα του Ολοκαυτώματος», είπε, αναφερόμενη στην επίδραση των φρικιαστικών εικόνων δολοφονίας, εξευτελισμού και απανθρωποποίησης των Ισραηλινών Εβραίων στα χέρια των μαχητών της Χαμάς.

«Ένα κοινό μέλλον με πλήρη ισότητα»

Οι Αμερικανοεβραίοι αντίπαλοι της κατοχής πρέπει να περάσουν από το ίδιο μάτι της βελόνας με τους Ισραηλινούς ακτιβιστές, αλλά με μια κρίσιμη προσθήκη: Σε αντίθεση με τους Ισραηλινούς ομολόγους τους, οι Αμερικανοί μπορεί να αισθάνονται πίεση να εκφράσουν πίστη στο ισραηλινό κράτος.

Η Rachel Timoner, η επικεφαλής ραβίνος του Congregation Beth Elohim, στο Park Slope, έστειλε επιστολή στο εκκλησίασμά της την Κυριακή, με την οποία δεσμεύεται να «σταθεί σε απερίφραστη αλληλεγγύη με το Ισραήλ και τους Ισραηλινούς». Και πρόσθεσε: «Συνήθως στο C.B.E. προσευχόμαστε για τους Ισραηλινούς διαδηλωτές που αγωνίζονται για τη δημοκρατία και τη δικαιοσύνη και προσευχόμαστε για ειρήνη, ελευθερία και ισότητα για όλους τους κατοίκους της γης. Αυτή εξακολουθεί να είναι η μακροπρόθεσμη προσευχή μας, αλλά αυτή τη στιγμή προσευχόμαστε να νικήσει το Ισραήλ τη Χαμάς».

Η Kleinbaum, από την πλευρά της, αντιστάθηκε στη σύγχυση Ισραηλινών και Ισραήλ. «Στέκομαι στο πλευρό του ισραηλινού λαού που προσπαθεί σκληρά να δημιουργήσει ένα διαφορετικό μέλλον» είπε. «Και στέκομαι στο πλευρό του παλαιστινιακού λαού που προσπαθεί σκληρά να δημιουργήσει ένα διαφορετικό μέλλον. Δεν στέκομαι στο πλευρό της ισραηλινής κυβέρνησης. Δεν υπάρχει μέλλον που να μην είναι ένα κοινό μέλλον, ένα κοινό μέλλον με πλήρη ισότητα».

Η κοινή γνώμη και η Δεξιά

Για τα δεδομένα της εποχής, αυτό μπορεί να φανεί ως ριζοσπαστική δήλωση. Η Scheindlin, ο οποίος μελετά την κοινή γνώμη, δήλωσε ότι, αν και τα γεγονότα των τελευταίων ημερών είναι πρωτοφανή, ο αντίκτυπός τους στην ισραηλινή πολιτική μπορεί να προβλεφθεί με κάποια βεβαιότητα.

«Όταν υπάρχει μια σημαντική βίαιη κλιμάκωση, υπάρχει μόνο ένας τρόπος που η κοινή γνώμη πάει πάντα: προς τα δεξιά». Η Δεξιά ενοποιείται όλο και περισσότερο γύρω από τις ιδέες της θυματοποίησης και της εκδίκησης. Το κέντρο διολισθαίνει προς τα δεξιά, κυρίως επειδή, για πολλούς ανθρώπους, οι ανησυχίες για την ασφάλεια υπερτερούν των πολιτικών απόψεων και της πίστης που μπορεί να έχουν σε μια λύση δύο κρατών. Και η Αριστερά είναι πιθανό να διασπαστεί, καθώς ορισμένα μέλη της αρχίζουν να θεωρούν ότι η συζήτηση για το ρόλο των ισραηλινών πολιτικών στην ενίσχυση και ενθάρρυνση της Χαμάς δικαιολογεί τις επιθέσεις. «Αυτές οι ιδέες έχουν τη δύναμη να διχάσουν την Αριστερά», δήλωσε η Scheindlin. «Κανείς δεν σκέφτεται διακριτικά αυτή τη στιγμή».

«Αυτή είναι μια πραγματική στιγμή χωρίς επιστροφή» δήλωσε ο Gvaryahu. «Δεν νομίζω ότι τίποτα θα είναι το ίδιο». Αυτή είναι η μόνη αναλυτική ιδέα στην οποία οι περισσότεροι Ισραηλινοί μπορούν να συμφωνήσουν αυτή τη στιγμή. Την ερμηνεύουν όμως με διαφορετικό τρόπο. «Η Δεξιά περιμένει από εμάς να πούμε ότι κάναμε λάθος», δήλωσε η Scheindlin. «Ότι κάναμε λάθος να πιστεύουμε ότι μπορούμε να κάνουμε ειρήνη με τους Παλαιστίνιους. Ότι κάναμε λάθος να πιστεύουμε ότι μπορούμε να ζήσουμε με τους Παλαιστίνιους. Ότι κάναμε λάθος που τους θεωρήσαμε ίσους».

Στην πραγματικότητα, οι ακτιβιστές κατά της κατοχής στην αριστερά, όπως ο Gvaryahu, πιστεύουν ότι είχαν δίκιο. «Αυτό αποδεικνύει πολλά από αυτά που προσπαθούσαμε να τονίσουμε», είπε. «Ότι δεν μπορείς να αγνοήσεις τι συμβαίνει στη Λωρίδα της Γάζας, ότι δεν είναι κάποιο πρώην έδαφος».

Οι Ισραηλινοί ακτιβιστές για τα ανθρώπινα δικαιώματα έλεγαν εδώ και καιρό ότι η διατήρηση της Γάζας ως υπαίθρια φυλακή δεν ήταν μόνο απάνθρωπη απέναντι στους κατοίκους της Γάζας, αλλά αποτελούσε και κίνδυνο για την ασφάλεια της περιοχής. «Έχουμε προειδοποιήσει εδώ και πολύ καιρό», συμφώνησε η Michaeli. «Αλλά, όταν αυτό συμβαίνει πραγματικά, είναι το πιο καταστροφικό πράγμα».

*Με στοιχεία από newyorker.com