Η σύγκρουση ΗΠΑ και Ιράν και οι επιπτώσεις για την Ελλάδα

Η κατάσχεση μεγάλης ποσότητας ιρανικού πετρελαίου από τις ΗΠΑ με τη συναίνεση και διευκόλυνση των ελληνικών αρχών και η κατάληψη δύο ελληνικών τάνκερ από τις ιρανικές ένοπλες δυνάμεις σε αντίποινα αποτελεί άλλη μια πράξη στην αντιπαράθεση ανάμεσα στις ΗΠΑ και το Ιράν, που συχνά έχει επιπτώσεις και σε άλλες χώρες, καθώς το Ιράν έχει δείξει όλο αυτό το διάστημα ότι θα προχωρεί σε αντίποινα σε σχέση με ενέργειες που θεωρεί εχθρικές σε βάρος του.

Η διαρκής σύγκρουση ανάμεσα στις ΗΠΑ και το Ιράν

Για τις Ηνωμένες Πολιτείες το Ιράν αποτελεί ένα πάγιο πρόβλημα στη ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, ήδη από τον εποχή που η νικηφόρα Ισλαμική Επανάσταση στέρησε τις ΗΠΑ από ένα καθεστώς που ήταν εκ των βασικών συμμάχων τους στην περιοχή. Το Ιράν είναι μια χώρα που αμφισβητεί την αμερικανική πολιτική, που παραμένει σε αντιπαράθεση με το Ισραήλ, που έχει αποδειχτεί ανθεκτική σε πολυετείς κυρώσεις και σε προσπάθειες «αλλαγής καθεστώτος» και που μέσω του «Άξονα της Αντίστασης» ενισχύει κινήματα και επηρεάζει το συνολικό συσχετισμό σε μια περιοχή από την Υεμένη μέχρι τη Συρία.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες απέναντι στο Ιράν έχουν μια ταλάντευση τα τελευταία χρόνια. Μετά την αποτυχία των πολυετών κυρώσεων σε βάρος του και μπροστά στο ενδεχόμενο να αποκτήσει το Ιράν πυρηνικό όπλο, που θα άλλαζε καθοριστικά τους συσχετισμούς, επέλεξαν να διαπραγματευτούν τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Το Ιράν θα δεχόταν έναν μηχανισμό επιτήρησης του πυρηνικού του προγράμματος που θα εξασφάλιζε ότι πάντα θα χρειαζόταν πολύ καιρό για να αποκτήσει ικανή ποσότητα εμπλουτισμένου ουρανίου για την κατασκευή όπλου και σε αντάλλαγμα θα έπαιρνε την άρση σημαντικού μέρους των κυρώσεων και άρα θα μπορούσε να έχει μεγάλα οικονομικά οφέλη.

Όμως, ένα μεγάλο μέρος του πολιτικού και διπλωματικού κατεστημένου των ΗΠΑ δεν ήθελε τη συμφωνία. Θεωρούσε ότι το βασικό ήταν να ασκηθεί η «μέγιστη πίεση» στο Ιράν μέσω κυρώσεων και γενικά να αντιμετωπιστεί ως εχθρική δύναμη. Ανάλογη πίεση ασκούνταν διαρκώς και από το Ισραήλ προς τις ΗΠΑ, παρότι βέβαια και το Ισραήλ προφανώς και δεν θέλει να δει το Ιράν να αποκτά πυρηνικό όπλο, άλλωστε εδώ και καιρό έχει στοχοποιήσει τους ιρανούς επιστήμονες του πυρηνικού προγράμματος.

Η απόφαση Τραμπ για έξοδο από τη συμφωνία

Ως αποτέλεσμα το 2018 ο Ντόναλντ Τραμπ απέσυρε μονομερώς τις ΗΠΑ από τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα, επέβαλε κυρώσεις και λίγο μετά προσέθεσε τους Φρουρούς της Επανάστασης στον κατάλογο των τρομοκρατικών οργανώσεων, παρότι είναι ένα τμήμα των Ιρανικών ενόπλων δυνάμεων.

Αυτό συνέπεσε σε μια περίοδο ευρύτερων εντάσεων στην περιοχή και σε σχέση με τον εμφύλιο πόλεμο στην Υεμένη όπου οι αντάρτες Χούθι, που έχουν την υποστήριξη του Ιράν συγκρούονται κατά βάση με τις δυνάμεις της Σαουδικής Αραβίας, έχοντας καταφέρει σημαντικά πλήγματα σε βάρος της.

Η ένταση αυτή μεταφέρθηκε στον Περσικό Κόλπο με το Ιράν να προσπαθεί να εκμεταλλευτεί ως μοχλό πίεσης το γεγονός ότι είναι σε θέση να κατάγει πλήγματα σε βάρος των δεξαμενόπλοιων που κινούνται μέσα από τα Στενά του Ορμούζ.

Για να καταλάβουμε τη στρατηγική σημασία των Στενών του Ορμούζ αρκεί να σκεφτούμε ότι από εκεί περνά το ένα τρίτο του παγκόσμιου όγκου υγροποιημένου φυσικού αερίου και το ένα τέταρτο της παγκόσμιας κατανάλωσης πετρελαίου.

Αυτό οδήγησε ειδικά το 2019 σε μια σειρά επεισοδίων που περιλάμβαναν τάνκερ, με τις ιρανικές δυνάμεις να κάνουν επιθέσεις και σε απάντηση οι ΗΠΑ και μια σειρά από σύμμαχες χώρες διαμόρφωσαν έναν μηχανισμό περιπολιών με πολεμικά σκάφη για να μπορούν να προστατεύουν τα τάνκερ.

Την ίδια στιγμή η ένταση ανάμεσα στις ΗΠΑ και το Ιράν κλιμακώθηκε με απόκορύφωμα τη δολοφονία στη Βαγδάτη τον Ιανουάριο του 2020 του Κασίμ Σολεϊμανί, ανώτατου στελέχους των Φρουρών της Επανάστασης, επικεφαλής της επίλεκτης δύναμης αλ-Κουντς και αρχιτέκτονα της πολιτικής του «Άξονα της Αντίστασης». Παράλληλα, άνοιξε ένας κύκλος αντιπαράθεσης που περιλάμβανε επιθέσεις σε αμερικανικές βάσεις στο Ιράκ.

Η νέα διαπραγμάτευση για τη συμφωνία

Η νέα αμερικανική κυβέρνηση επέλεξε να ξεκινήσει εκ νέου διαπραγματεύσεις για μια επανεκκίνηση της συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα. Η διαπραγμάτευση αυτή συνεχίζεται, έχει κάνει πρόοδο σε διάφορα σημεία, άλλωστε η Ευρωπαϊκή Ένωση όπως και η Ρωσία και η Κίνα εξαρχής ήθελαν να συνεχιστεί η συμφωνία και έχει διάφορα σημεία εμπλοκής όπως το Ιρανικό αίτημα για αποχαρακτηρισμό των Φρουρών της Επανάστασης ως τρομοκρατικής οργάνωσης, κάτι που είναι δύσκολο να κάνουν οι ΗΠΑ, δεδομένου και του ισχυρού μπλοκ στο εσωτερικό τους που είναι υπέρ μιας ακόμη πιο σκληρής γραμμής απέναντι στο Ιράν.

Η ιρανική κυβέρνηση έχει κάνει σαφές ότι θέλει τη συμφωνία, άλλωστε έχει ανάγκη το Ιράν να επιστρέψει πλήρως στις διεθνείς αγορές πετρελαίου και φυσικού αερίου (η χώρα διαθέτει τα δεύτερα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου μετά τη Ρωσία). Όμως, έχοντας αντέξει αλλεπάλληλα κύματα κυρώσεων έχει κάνει σαφές ότι θα διαπραγματευτεί σκληρά. 

Η ιρανική τακτική

Σε όλη τη διάρκεια αυτής της αντιπαράθεσης το Ιράν έχει δείξει ότι κινείται στη λογική των υπολογισμένων αντιποίνων, είτε αυτό αφορά τις ένοπλες ενέργειες, είτε τις επιθέσεις σε τάνκερ. Αυτό εξηγεί και τη διαμόρφωση μιας έστω και εύθραυστης ισορροπίας στον Περσικό. Ας μην ξεχνάμε ότι όλα αυτά έχουν και ως φόντο τη διαπραγμάτευση κυρίως για το πυρηνικό πρόγραμμα. Από την άλλη, οι ΗΠΑ στο βαθμό που ακόμη διαμορφώνουν στο εσωτερικό τους συναίνεση για το εάν θα προχωρήσουν τελικά στη συμφωνία, επιμένουν ταυτόχρονα στις κυρώσεις και αναζητούν ευκαιρίες για πλήγματα σε βάρος του Ιράν, το οποίο με τη σειρά του εάν πληγεί προχωρά σε αντίποινα.

Η λογική των αντιποίνων φάνηκε στην υπόθεση του ιρανικού τάνκερ Adrian Darya 1, το οποίο κρατήθηκε το 2019 για μήνες στο Γιβραλτάρ από τις βρετανικές αρχές, με αποτέλεσμα σε αντίποινα να κρατηθεί το τάνκερ Stena Impero από τις ιρανικές αρχές. Τελικά και τα δύο πλοία αφέθηκαν να φύγουν.

Η γκρίζα ζώνη των κυρώσεων

Σημειώνουμε εδώ ότι σε σχέσεις με τις κυρώσεις υπάρχει ένα κρίσιμο θέμα. Οι κυρώσεις των ΗΠΑ στο Ιράν είναι μονομερείς και δεν στηρίζονται σε απόφαση διεθνούς οργανισμού. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει ανάλογες κυρώσεις σε βάρος του Ιράν. Υπάρχουν ευρωπαϊκές κυρώσεις σε βάρος του Ιράν, κυρίως για θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όχι όμως στην κλίμακα που έχουν μονομερώς επιβάλει οι ΗΠΑ. Απλώς οι κυρώσεις των ΗΠΑ «συμπαρασύρουν» ενίοτε και όσους συναλλάσσονται με χώρες στις οποίες έχουν επιβληθεί κυρώσεις. Ακόμη και η επιλογή των Βρετανών να κρατήσουν το Adrian Darya 1 δεν έγινε στη βάση κυρώσεων σε βάρος του Ιράν, αλλά στη βάση της απαγόρευσης πώλησης πετρελαίου στη Συρία. Αυτό σημαίνει ότι η χώρα μας αυτή τη στιγμή δεν έχει κυρώσεις σε βάρος του Ιράν, άλλες πέραν αυτών που εξακολουθούν να ισχύουν σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ούτε η χώρα μας ή η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν κατατάξει τους Φρουρούς της Επανάστασης στις τρομοκρατικές οργανώσεις, αυτό επίσης ήταν μια μονομερής απόφαση των ΗΠΑ. Αυτό εξηγεί γιατί οι ΗΠΑ όταν ζητούν ενέργειες σε βάρος ιρανικών συμφερόντων κυρίως επικαλούνται συμφωνίες δικαστικής συνδρομής. Βεβαίως τελικά οι όποιες αποφάσεις είναι κατεξοχήν πολιτικές.

Η πίεση προς την Ελλάδα

Όλα αυτά αντικειμενικά διαμορφώνουν μια πιεστική συνθήκη και για την Ελλάδα, ιδίως από τη στιγμή που είναι μία χώρα με έναν από τους μεγαλύτερους στόλους εμπορικού ναυτικού στον κόσμο. Η χώρα μας σε γενικές γραμμές ακολουθεί την ευρωπαϊκή τακτική πάνω στο θέμα, δηλαδή την επιστροφή της συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα, αλλά ταυτόχρονα διεκδικεί να είναι και βασικός σύμμαχος των ΗΠΑ στην περιοχή. Αυτό αντικειμενικά διαμορφώνει μια συνθήκη πιέσεων και προτεραιοτήτων που δεν κινούνται απαραίτητα όλες προς την ίδια κατεύθυνση και ενέχει τον κίνδυνο εμπλοκής σε μια συνεχιζόμενη γεωπολιτική αντιπαράθεση.