Ευλογιά: Η ξεχασμένη θανατηφόρα ασθένεια ξανάρχεται

Η «ευλογιά των πιθήκων» ξύπνησε ξανά μνήμες μιας άλλη εποχής. Μιας εποχής που το όνομα «ευλογιά» ήταν συνώνυμο του θανάτου και των βαριών επιπλοκών. Το κεφάλαιο «ευλογιά» φαίνεται ότι έκλεισε παγκοσμίως στις 26 Οκτωβρίου του 1977. Τότε είχαμε την τελευταία διάγνωση ατόμου που προσβλήθηκε με φυσικό τρόπο, στη Σομαλία.

Ο ΠΟΥ ανακοίνωσε την εξάλειψη της, το 1980. Μέχρι σήμερα, η ευλογιά είναι η μοναδική νόσος του ανθρώπου που έχει εξαλειφθεί πλήρως. Ή τουλάχιστον αυτό πιστεύαμε μέχρι πριν λίγες ώρες.

Το 2002 ο ΠΟΥ κατέστρεψε όλα τα δείγματα του ιού, αποφάσισε όμως να διατηρήσει κάποια είτε για ερευνητικούς σκοπούς είτε σε περίπτωση που με κάποιο τρόπο ο ιός έκανε πάλι την επανεμφάνιση του.

Τα δείγματα του ιού διατηρούνται σε δυο μόνο σημεία σε όλον τον κόσμο. Στο Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων (CDCC) στις ΗΠΑ και το Κρατικό Κέντρο Βιοτεχνολογίας του Κόλτσοβο, στη Ρωσία, όπου φυλάσσονται από στρατιωτική δύναμη ενός συντάγματος.

Η ευλογιά είναι μια μολυσματική ασθένεια που προσβάλλει τον άνθρωπο και προκαλείται από δυο στελέχη ιών. Τον Variola major και τον Variola minor.

Η ονομασία βγαίνει από το λατινικό Various, που σημαίνει «με στίγματα». Στη συγκεκριμένη περίπτωση τα εξανθήματα που εμφανίζονται με την ασθένεια, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις είναι αποκρουστικά και αυτός ήταν ένας από τους λόγους που η ασθένεια τρομοκράτησε την ανθρωπότητα. Ο άλλος λόγος ήταν η υψηλή θνησιμότητα.

10.000 χρόνια πριν

Εμφανίσθηκε πριν από 10 χιλιάδες χρόνια και πρώτη φυσική απόδειξη της ύπαρξής της είναι ίσως τα φλυκταινώδη εξανθήματα που παρατηρήθηκαν στο μουμιοποιημένο σώμα του Φαραώ Ραμσή V της Αιγύπτου.

Η ασθένεια προκαλούσε το θάνατο σε περίπου 400.000 Ευρωπαίους κάθε χρόνο κατά το 18ο αιώνα (ανάμεσα στους οποίους πέντε εν ενεργεία μονάρχες) και ήταν υπεύθυνη για το ένα τρίτο του συνόλου των τυφλώσεων.

Εικάζεται ότι οι Ισπανοί κατακτητές μετέφεραν την ευλογιά στους πολιτισμούς των Ινδιάνων της αμερικανικής ηπείρου και η ασθένεια αυτή ήταν υπεύθυνη για την κατάρρευση του πολιτισμού των Ίνκας καθώς και της αποδυνάμωσης της αυτοκρατορίας των Αζτέκων, όπως και για το θάνατο ενός πολύ μεγάλου αριθμού ιθαγενών της βόρειας Αμερικής.

Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα υπολογίζεται ότι η ευλογιά προκάλεσε 300-500 εκατομμύρια θανάτους. Στις αρχές της δεκαετίας του ’50 υπολογίζεται ότι εμφανίζονταν περίπου 50 εκατομμύρια περιστατικά κάθε χρόνο παγκοσμίως.

Θανατηφόρα

Στο δέρμα, η ευλογιά προκαλούσε χαρακτηριστικά ερυθηματώδη εξανθήματα τα οποία αργότερα μετατρέπονταν σε φουσκάλες γεμάτες υγρό. Ο ιός «V. Major» προκαλούσε πιο σοβαρή μορφή της νόσου και είχε συνολικό ποσοστό θνησιμότητας 30-35%. Δηλαδή οι τρεις στους 10 πέθαιναν. Αντίθετα, «V. Minor» προκαλούσε μια πιο ήπια μορφή ευλογιάς, που θανάτωνε περίπου το 1% των προσβαλλόμενων. 

Στις παιδικές ηλικίες το ποσοστό των θανάτων ήταν ακόμη υψηλότερο και 8 στα 10 παιδιά που προσβάλλονταν δεν τα κατάφερναν και πέθαιναν.

Όμως η ευλογιά ήταν μια ύπουλη ασθένεια η οποία άφηνε επιπλοκές. Μια απλή ουλή στο πρόσωπο ή ακόμη – σπανιότερα – τύφλωση. Οι μακροπρόθεσμες επιπλοκές από την μόλυνση με τον «V. Major» συμπεριλάμβαναν χαρακτηριστικές ουλές στο πρόσωπο, στο 65-85% των επιζώντων.

Άλλες λιγότερο συχνές επιπλοκές ήταν η τύφλωση, από ελκώσεις στον κερατοειδή, και η παραμόρφωση των άκρων λόγω αρθρίτιδας και οστεομυελίτιδας, που παρουσιάζονταν περίπου στο 2-5% των περιπτώσεων.

Διάσημοι που κόλλησαν ευλογιά

Ο Ραμσής ο V, καθώς και ο Ινδιάνος αρχηγός της φυλής λακότα, ο «Καθιστός Ταύρος», Οι Κινέζοι αυτοκράτορες, Καντζί, Σουντζί και Τονγκζί. Ο Λουδοβίκος ο Ά της Ισπανίας, ο Λουδοβίκος ο ΊΕ της Γαλλίας και ο Πέτρος ο ΄Β της Ρωσίας, ήταν ορισμένοι που πέθαναν από ευλογιά. 

Ο 11χρονος συνθέτης Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ επιβίωσε από μια έξαρση ευλογιάς στην Αυστρία που σκότωσε την αυτοκράτειρα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Μαρία Ιωσηφίνα της Βαυαρίας.

Οι Πρόεδροι των ΗΠΑ Τζορτζ Ουάσινγκτον, Άντριου Τζάκσον και Αβραάμ Λίνκολν προσβλήθηκαν και ανάρρωσαν από την ασθένεια. 

Ο Σοβιετικός ηγέτης Ιωσήφ Στάλιν προσβλήθηκε από ευλογιά στα 7 του χρόνια. Το πρόσωπό του έμεινε σημαδεμένο από τη νόσο. Αργότερα φρόντισε να ρετουσαριστούν κάποιες φωτογραφίες του ώστε οι ουλές να είναι λιγότερο εμφανείς.

Ελλάδα

Στην Ελλάδα, η τελευταία επιδημία ευλογιάς εμφανίστηκε το 1951 στην Μάνδρα Αττικής, ενώ ο εμβολιασμός σταμάτησε το 1980.