Φινλανδία και Σουηδία στο κατώφλι του ΝΑΤΟ: Αυξημένη ασφάλεια ή μεγαλύτερη απειλή για την ειρήνη;

Φινλανδία και Σουηδία κατέθεσαν και επίσημα το αίτημα ένταξής του στο ΝΑΤΟ. Οι ηγεσίες των δύο χωρών θεωρούν ότι έτσι θα είναι πιο ασφαλείς, ιδιαίτερα μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

Ισχύει, όμως, αυτό; Στο συγκεκριμένο ερώτημα κλήθηκε να απαντήσει ο Τόμας Μίνεϊ, από τη Max Planck Society στο Γκέτινγκεν, σε άρθρο του που φιλοξενείται στον Guardian.

Για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι σκανδιναβικές χώρες θεωρούσαν τους εαυτούς τους ως κομψά ανθρωπιστικές, ειρηνευτικές δυνάμεις, γράφει ο Μίνεϊ. Σε ασυνήθιστο βαθμό, η εθνική ταυτότητα της Σουηδίας και της Φινλανδίας συνδέεται με την εξωτερική τους πολιτική.

Οι Σουηδοί ταυτίζονται με μια παράδοση αιώνων της ουδετερότητας, ενώ οι Φινλανδοί επισημαίνουν το ταλέντο τους στην realpolitik, αξιοποιώντας με τον καλύτερο τρόπο την ασταθή γεωγραφία τους, η οποία περιλαμβάνει σύνορα 830 μιλίων με τη Ρωσία. 

Τέρμα στην απόκλιση

Καθώς και οι δύο χώρες υποβάλλουν τώρα επισήμως τις αιτήσεις τους για την ένταξή τους στη βορειοατλαντική Συμμαχία, καθεμία από αυτές θα παραιτηθεί από αυτή την απόκλιση από τον ευρωπαϊκό κανόνα. Ειδικά η Φινλανδία φαίνεται τώρα έτοιμη να υιοθετήσει μια πιο τυπική εξωτερική πολιτική. Αλλά με ποιο τίμημα, αναρωτιέται ο Μίνεϊ.

Από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η πολιτική ελίτ της Φινλανδίας κινείται με ευελιξία ανάμεσα στη ρωσική και τη Δυτική εξουσία. Σε μια δύσκολη θέση, οι Φινλανδοί έπαιξαν τα χαρτιά τους με εξαιρετική επιδεξιότητα.

Στις μεταπολεμικές δεκαετίες, η Φινλανδία από το φτωχότερο κράτος της Ευρώπης το 1945 έφτασε στο οικονομικό επίπεδο της υπόλοιπης Δυτικής Ευρώπης – και διατήρησε μια πολύ πιο ισότιμη κοινωνία. Τώρα, η Φινλανδία εγκαταλείπει αυτή την προσεκτική στρατηγική της ακροβασίας ανάμεσα σε δύο ζώνες ισχύος για να αγκαλιάσει ολοκληρωτικά τη Δύση, καθώς η χώρα εισέρχεται με ορμή στη συμμαχία του ΝΑΤΟ.

Στη φινλανδική δεξιά, οι σχολιαστές μιλούν για τη χώρα που επιτέλους κατέκτησε την ταυτότητά της ως «Δυτικό» κράτος με την είσοδό της στο ΝΑΤΟ. Μεταξύ των Φινλανδών φιλελεύθερων, γίνεται λόγος για βελτίωση και μεταρρύθμιση της Συμμαχίας εκ των έσω, κάνοντάς τη λιγότερο επιθετική, με τη βοήθεια της Σουηδίας. 

«Λογική συμμετοχή»

Σε γενικές γραμμές, υπάρχει η αίσθηση ότι μια χώρα της οποίας οι ηγέτες είχαν επί μακρόν το δάχτυλο στον σφυγμό του Κρεμλίνου έχει χάσει το μέτρημα. «Παλαιότερα υπήρχε η αίσθηση: γνωρίζουμε αυτούς τους ανθρώπους, αυτοί μας γνωρίζουν», είπε στον Μίνεϊ ο Φινλανδός στοχαστής και νομικός θεωρητικός Μάρτι Κοσκενιέμι.

«Αλλά δεν μπορείς να διαπραγματευτείς με μια δύναμη που δεν ξέρει πλέον πού βρίσκονται τα συμφέροντά της. Και αν η δύναμη είναι πιο ισχυρή από εσάς – και γίνεται κατά μία έννοια τρελή – τότε η συμμετοχή στο ΝΑΤΟ γίνεται λογική».

Το αν η Φινλανδία και η Σουηδία θα είναι πράγματι ασφαλέστερες στο ΝΑΤΟ είναι ένα άλλο ερώτημα. Οι δηλώσεις τους έχουν προκαλέσει μόνο μια ήπια επίπληξη από το Κρεμλίνο, το οποίο έχει προειδοποιήσει κατά της στρατιωτικής ενίσχυσης και στις δύο χώρες.

Το καθεστώς του Βλαντίμιρ Πούτιν δεν έχει ποτέ προτείνει το ενδεχόμενο εχθροπραξιών εναντίον οποιασδήποτε από τις δύο χώρες, με τις οποίες διατηρεί σταθερά εγκάρδιες σχέσεις. Οι αναμνήσεις από προηγούμενες ρωσο-φινλανδικές στρατιωτικές αντιπαραθέσεις υποδηλώνουν ότι όποιος σκέφτεται να εισβάλει στη Φινλανδία θα πρέπει να εξετάσει την ιατρική περίθαλψη (η Φινλανδία ιστορικά ήταν σε θέση να κινητοποιήσει μεγάλα τμήματα του πληθυσμού της- η χώρα παράγει επίσης τη δική της εκδοχή του AK-47 και το περίπλοκο σύστημα καταφυγίων της μπορεί να καταστήσει ακόμη και τα πυρηνικά όπλα λιγότερο αποτελεσματικά εναντίον της).

Μεγάλη ρωσική μειονότητα στη Φινλανδία

Ένα ευαίσθητο σημείο στο ζήτημα Φινλανδία – ΝΑΤΟ είναι ότι οι Ρώσοι αποτελούν τη μεγαλύτερη μειονότητα στη Φινλανδία. Η κύρια αντιπροσωπευτική τους οργάνωση έχει καταστήσει σαφές ότι μπορεί να επιλύσει οποιοδήποτε πολιτικό της ζήτημα μέσω των διαδικασιών της φινλανδικής πολιτικής.

Αλλά ορισμένοι Φινλανδοί αξιωματούχοι φοβούνται ότι ο Πούτιν θα μπορούσε ακόμη να χρησιμοποιήσει τα ρωσικά παράπονα στο εσωτερικό της Φινλανδίας ως πρόσχημα για εχθροπραξίες.

Ίσως ένα ακόμη πιο σημαντικό πρόσχημα είναι ότι η Φινλανδία είναι ουσιαστικά ήδη μέλος του ΝΑΤΟ. Από το 1996, η Φινλανδία έχει συμμετάσχει σε κοινές ασκήσεις του ΝΑΤΟ στις χώρες της Βαλτικής και σε αποστολές του ΝΑΤΟ στο Ιράκ, το Κόσοβο και το Αφγανιστάν.

Ορισμένοι Φινλανδοί πολιτικοί πιστεύουν τώρα ότι αν είναι ήδη de facto μέλη, θα μπορούσαν κάλλιστα να μπουν στο πραγματικό ΝΑΤΟ πριν να είναι πολύ αργά. Ο Πούτιν θα μπορούσε, υποστηρίζουν, να χρησιμοποιήσει το οιονεί νατοϊκό καθεστώς της Φινλανδίας ως λόγο για να εμποδίσει την πραγματική ένταξη. 

«Φινλανδοποίηση»

Με την ένταξή της στο ΝΑΤΟ, η Φινλανδία φαίνεται να εγκαταλείπει μια ασυνήθιστη εμπιστοσύνη στη δική της ικανότητα να ασκεί πραγματική πολιτική. Η ιδιαζόντως λεπτή εξωτερική πολιτική της Φινλανδίας – που ισορροπεί μεταξύ Ρωσίας και Δυτικής Ευρώπης – ακούει χαρακτηριστικά στο όνομα «Φινλανδοποίηση».

Η «Φινλανδοποίηση» ήταν μια δυτικογερμανική εφεύρεση, πλασμένη από τους φιλελεύθερους του Ψυχρού Πολέμου Βάλτερ Χάλσταϊν και Ρίτσαρντ Λόβενταλ, οι οποίοι τη διαμόρφωσαν ως εννοιολογικό ρόπαλο κατά της «Ostpolitik» του καγκελάριου Βίλι Μπραντ τη δεκαετία του 1960.

Φοβήθηκαν ότι οι προσπάθειες του Μπραντ να ανοίξει τη Δυτική Γερμανία σε περισσότερες διαπραγματεύσεις με την Ανατολή κινδύνευαν να μετατρέψουν τη Δυτική Γερμανία σε μια ζώνη ημισοβιετικής επιρροής. Η «Φινλανδοποίηση», με αυτή την έννοια, ήταν σχεδόν πάντα ένα υποτιμητικό στοιχείο που υπονοούσε την υποταγή σε μια μεγαλύτερη δύναμη.

Πρόκειται όμως για μια υποτιμητική λέξη που οι περισσότεροι Φινλανδοί δεν αναγνωρίζουν στην ιστορία τους. Στην πράξη, η χώρα επωφελήθηκε από τις καλές σχέσεις της με το Κρεμλίνο και την Ευρώπη.

«Η Μόσχα έφτασε στο σημείο να μετατρέψει τη Φινλανδία σε παράδειγμα του τι θα μπορούσαν να αποφέρουν οι φιλικές σχέσεις με τη Σοβιετική Ένωση», είπε στον Μίνεϊ ο Φινλανδός κοινωνιολόγος Γιούχο Κορχόνεν.

Στη δεκαετία του 1950, η Μόσχα είχε φροντίσει να στείλει πετρέλαιο σε ένα φινλανδικό διυλιστήριο πετρελαίου και να αγοράσει πίσω το τελικό προϊόν. «Η ψυχροπολεμική εξωτερική πολιτική της χώρας μπορεί χρήσιμα να θεωρηθεί  ως ένα τανγκό», λέει ο Κοσκιενιέμι.

«Ήταν δύο βήματα μπροστά, ένα βήμα πίσω». Εν τω μεταξύ, οι θερμές σχέσεις του Ελσίνκι με τη Δυτική Ευρώπη το καθιστούσαν όλο και πιο ελκυστικό για επενδύσεις.

Η ειρήνη κινδυνεύει όλο και περισσότερο

Με τη Φινλανδία τώρα στα πρόθυρα της ένταξής της στο ΝΑΤΟ, η μνήμη της «Φινλανδοποίησης» κινδυνεύει να ενσωματωθεί εκ των υστέρων στην ιστορία της ως ένα είδος παρακαμπτήριου δρόμου πριν από την προδιαγεγραμμένη είσοδο της χώρας στη Δύση. 

Αυτό όμως θα ήταν κρίμα για τη μελλοντική μορφή της Ευρώπης. Δεν είναι ότι άλλες χώρες μπορούν να ακολουθήσουν μια πολιτική «Φινλανδοποίησης» – οι προτάσεις για τη «Φινλανδοποίηση» της Ουκρανίας ή της Γεωργίας δεν έχουν ακριβώς νόημα, αφού καμία από τις δύο δεν είναι σε θέση να αποκομίσει τα ίδια πλεονεκτήματα.

Αλλά όταν ο τύπος της αποστασιοποιημένης στάσης της Φινλανδίας γίνεται μη βιώσιμος, όταν δεν υπάρχουν πλέον ζώνες ασάφειας στην Ευρώπη, όταν η ήπειρος γίνεται ένας πιο μανιχαϊστικός χώρος, πλημμυρισμένος από συμβολικές πολιτικές όπου απαιτούνται πιο ακραία μέτρα για να αποδειχθεί η καλή πίστη, τότε η ειρήνη κινδυνεύει όλο και περισσότερο.

Λίγες φινλανδικές ελίτ φαίνεται να πιστεύουν ότι θα είναι προφανώς ασφαλέστερες στο ΝΑΤΟ και κανείς δεν ξεγελιέται για την ιερότητα του άρθρου 5 του ΝΑΤΟ. «Η υπεράσπιση των μελών του ΝΑΤΟ είναι μια ανοιχτή διαδικασία διαπραγμάτευσης», παραδέχεται άνετα ο Κοσκιενιέμι.

Βλέπει την είσοδο της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ να λειτουργεί σε επίπεδο φαινομένων. «Δεν είναι ότι χθες ήμασταν πολύ ανασφαλείς και αύριο θα είμαστε πολύ ασφαλείς στο ΝΑΤΟ», λέει. «Είναι ότι πρόκειται για μια διαπραγμάτευση με μια χώρα που δεν μπορεί πλέον να διαπραγματευτεί και έτσι η ένταξη στο ΝΑΤΟ συμβάλλει στην αποσαφήνιση της θέσης μας απέναντί τους».

Αλλά ο Κοσκιενιέμι έχει πλήρη επίγνωση ότι με την ένταξη στο ΝΑΤΟ θα υποχωρήσει ένα άλλο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό που η Φινλανδία παρουσίαζε κάποτε στον κόσμο. Η ίδια η πιθανότητα ενός κράτους που ακολουθεί τον δικό του δρόμο στην Ευρώπη μοιάζει τώρα ελαφρώς πιο μακρινή, καταλήγει.