Ενεργειακή κρίση και Ελλάδα, όψεις ενός δύσκολου παζλ

του Βασίλη Κουνέλη*

…Τώρα κρυώνεις και πεινάς
μ’ άστο σε μας,
για σένα βράζει αυτή
η άδεια κατσαρόλα.
Μη δίνεις σημασία
που όλα γίναν βιαστικά
κι αν δεν πρόλαβες να πεις
δυο τρία λόγια.
Το ξες πως είναι κερδισμένος τελικά
όποιος χαμογελάει μπροστά στην καρμανιόλα [1]. 

Ένας ενεργειακός (και εντεύθεν οικονομικός, παραγωγικός και βέβαια επισιτιστικός) εφιάλτης ίπταται πάνω από την Ευρώπη, που βρίσκεται για μια ακόμα φορά στην ιστορία της αντιμέτωπη με έναν άγριο πόλεμο να εξελίσσεται στα εδάφη της!

Έναν πόλεμο, που μοιάζει ασύμμετρος, απειλητικός και άνευ εμφανών -για την ώρα- ορίων, διάρκειας και κυρίως συνεπειών, καθώς (οι δυο του πεδίου μάχης και), ιδίως η επιτιθέμενη Ρωσία αποτελεί μια βασική παραγωγική και ενεργειακή συνιστώσα του παγκόσμιου συστήματος, μιας και αποτελεί -εκτός των άλλων -και τον μεγαλύτερο εξαγωγέα πετρελαίου στον κόσμο [2].

Ο «πατήρ των πάντων» πόλεμος, κατά τον Ηράκλειτο, που μπορεί να παραφράζεται ωμά, σε συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα, κατά τον Κλαούζεβιτς κατάφερε να κάνει την Γκρέτα Τούνμπερκ -αυτό το μικρό σαμιαμίδι που μπόρεσε να μπει στο μάτι των κολοσσών- και τις προσπάθειες αποτροπής της ανεξέλεγκτης λεηλασίας του πλανήτη να θυμίζουν ξεπερασμένα ανέκδοτα ή απλά κακόγουστα αυτοκόλλητα στις τάπες ρεζερβουάρ αυτοκινήτων, μπρος στα νέα αιφνίδια για τους πολλούς δεδομένα που γεννά!

Γιατί τόσο στην πραγματικότητα όσο και στην επικοινωνία, τα καμένα πτώματα αμάχων, τα γκρεμισμένα σπίτια και οι πομπές των ξεριζωμένων κι ανέστιων πια συνανθρώπων μας, που βίαια κι απάνθρωπα αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους για να σωθούν, προφανώς και προηγούνται!

Ποιος θα σηκώσει το γάντι να μιλήσει για το περιβάλλον και τη συμφωνία για το κλίμα, μπρος στο κομβόϊ μιας πρωτοφανούς εν εξελίξει ανθρωπιστικής καταστροφής, με αίμα, θάνατο και μερικά εκατομμύρια πρόσφυγες;

Και ποιος στην συνέχεια θα δει τον απώτερο στόχο και βέβαια θα κατακρίνει π.χ. αν οι οικονομικοί κολοσσοί που δραστηριοποιούνται (ή και σχετίζονται με τα οικονομικά συμφέροντα) στις ΗΠΑ πολλαπλασιάσουν -ένεκα της κρίσης με τη Ρωσία -τις εξορύξεις και την παραγωγή με όσα μέσα και όπου αυτές κρίνουν σκόπιμα, όταν ο άμεσος στόχος, η επιβολή των κυρώσεων και της τιμωρίας της Ρωσικής Συνομοσπονδίας φαντάζει τόσο (και είναι) επιτακτικά αναγκαίος;

Ποιος θα κατακρίνει την οποιανδήποτε κρατική οντότητα που εν όψει των «εκτάκτων συνθηκών» που προκύπτουν στο έδαφος και στο λαό της, αρχίσει να παρακάμπτει τα όρια που καθόριζε ή επιχειρούσε να καθορίσει μια μίνιμουμ συμφωνία αντιμετώπισης της ελαύνουσας κλιματικής αλλαγής, αναβάλλοντας έτσι τις όποιες πρωτοβουλίες και τις όποιες αποφάσεις προάσπισης του κλίματος επ’ αόριστον;

Ποιος θα τολμήσει να μιλήσει για περιβάλλον ή πράσινη ανάπτυξη, όταν η ανεξέλεγκτες πολεμικές ιαχές παραλύουν τους πάντες, επισείοντας την απειλή της χρήσης πυρηνικών (και βιολογικών και χημικών) όπλων, όταν ο δυστυχής πολίτης (ακόμα και αυτός που επί 40 χρόνια βοούσε εις ώτα μη ακουόντων: ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ -ΟΧΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ!) ελπίζει και προσεύχεται για την ομαλή και απρόσκοπτη λειτουργία των πυρηνικών αντιδραστήρων(!), που καταλαμβάνονται εναλλάξ ως εν εξελίξει παιχνίδι STRATEGO από επιτιθέμενο και αμυνόμενο ή όταν η Ρωσική πολεμική μηχανή πλήττει απ’ άκρη σ’ άκρη την Ουκρανία, με ανεξέλεγκτο πέραν των άλλων απωλειών και του πολεμικού περιβαλλοντικού αποτυπώματος, σε μια χώρα που είναι κατά 60.000 km2 μεγαλύτερη από την έκταση της Γαλλίας (!) και αποτελεί είναι μεγάλο μέρος του σιτοβολώνα της Ευρώπης, ενώ βρέχεται από τη Μαύρη Θάλασσα;

Μοιάζει απίστευτο πως, εκ θαύματος η εναγώνια προσπάθεια των παγκόσμιων παιχτών και κολοσσών της ενέργειας, που έδειχναν προσωρινά παραγκωνισμένοι, στρυμωγμένοι καθώς ήταν από την κλιματική αλλαγή, τις πολιτικές περιορισμού των υδρογονανθράκων και την στροφή σε πράσινες μορφές ενέργειας, βρίσκει μια βολική -πλην ανέλπιστη και εφιαλτική για τους πολλούς- δίοδο διαφυγής και προσπέλασης των περιβαλλοντικών εμποδίων, χάρις στον πόλεμο, με βέβαιο αποτέλεσμα την διατήρηση και αύξηση των υπερκερδών τους!

Τι και αν η κρίση αφορά κυρίως το φυσικό αέριο, καθώς η Ρωσία καλύπτει περίπου το 1/3 των αναγκών της Ευρώπης, (μέσω του αγωγού Yamal –ο οποίος διασχίζει τις Λευκορωσία και Πολωνία και έχει δυναμικότητα μεταφοράς 33 δισ. κυβικών μέτρων ετησίως– και του Nord Stream, ο οποίος διέρχεται τη Βαλτική Θάλασσα με δυναμικότητα μεταφοράς 55 δισ. κυβικών μέτρων τον χρόνο).

Επιπλέον 40 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως μπορούν να διοχετευθούν μέσω της εμπόλεμης πια Ουκρανίας [3] και άλλα 31,5 δισ. κυβικά μέτρα μέσω της Τουρκίας [4].

Η χώρα μας (υπερβαίνοντας αρκετά τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο ενεργειακής εξάρτησης) εισάγει για τις ανάγκες της κατά 60% φυσικό αέριο μέσω αγωγών, (μεσοσταθμικά) άνω του 40% εξ αυτών από τη Ρωσία και δευτερευόντως από το Αζερμπαϊτζάν μέσω του ΤΑΡ.

Επίσης μεγάλη είναι και η πετρελαϊκή εξάρτηση μας από τη Ρωσία, που έφτασε το 2013 έως και 70% λόγω του περιορισμού των εισαγωγών από Ιράκ και Λιβύη, ενώ οι χώρες του ΟΟΣΑ στην Ευρώπη απορροφούν σήμερα το 60% των εξαγωγών της Ρωσίας σε πετρέλαιο! Επίσης, εισάγουμε μεσοσταθμικά κατά περίπου 40% υγροποιημένο φυσικό αέριο LNG που έρχεται μέσω πλοίων. Κύριοι προμηθευτές σε LNG είναι οι ΗΠΑ, η Αλγερία και η Αίγυπτος.

Δεν γεννάται λόγος για τον «ωφελημένο», τουλάχιστον όσον αφορά την Ελλάδα από την εμπόλεμη κατάσταση, καθώς για να διασφαλίσει η χώρα μας ενεργειακή επάρκεια (εφόσον η ροή αέριου διαταράσσεται, μέσω του πολέμου, της αλλαγής των γεωστρατηγικών ισορροπιών και βεβαίως της ανόδου των τιμών που προκαλείται) θα πρέπει να αυξηθούν σημαντικά οι ροές LNG [5] από τις εταιρείες των ΗΠΑ, αλλά και τη Μέση Ανατολή ή την Αίγυπτο, να πραγματοποιηθεί αντικατάσταση του φυσικού αερίου με πετρέλαιο στις μονάδες ηλεκτροπαραγωγής και αύξηση του ποσοστού του λιγνίτη στο ενεργειακό μείγμα και ενώ η χώρας μας είχε εισέλθει σε μια αναγκαία, πλην βίαιη απολιγνιτοποίηση, η οποία δυστυχώς δεν συνοδευόταν από κανένα απολύτως λογικό, χρονικό και οικονομικό σχεδιασμό …

Πάντως, αν και κανείς δεν θέλει να σκεφτεί το χειρότερο σενάριο, αυτό της πλήρους διακοπής τη ροής από τη Ρωσία, αυτό εξακολουθεί να παραμένει ένα ενδεχόμενο, καθώς αν κοπεί η τροφοδοσία από το περίπου 40% που παίρνει η Ευρώπη από τη Ρωσία, τότε τα πράγματα μοιάζουν ανεξέλεγκτα, ειδικά αν αυτή η διασάλευση έχει διάρκεια και οι καιρικές συνθήκες αυξήσουν περαιτέρω τις ενεργειακές ανάγκες…

Η Ελλάδα συνεπώς είναι από τις χώρες της Ε.Ε. με τη μεγαλύτερη ενεργειακή εξάρτηση σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο, καθώς καλύπτει σχεδόν το 100% των αναγκών της από εισαγωγές, με εξαίρεση την πολύ μικρή έως πρόσφατα και ήδη φθίνουσα και περατωμένη σχεδόν παραγωγή του Πρίνου.

Κι όμως με τις μεγάλες επιταχύνσεις που πραγματοποιήθηκαν την περίοδο 2015-2019, στην έρευνα και ανάπτυξη υδρογονανθράκων που κρατά από το 1975, τόσο από το ΥΠΕΝ, όσο και από τα ΕΛ.ΠΕ, έγινε κατορθωτή η υπογραφή συμβάσεων με παγκόσμιους ενεργειακούς κολοσσούς, όπως η EXON MOBIL (No 1), η TOTAL (No 3) και η REPSOL (No 7), με το οικονομικό ρίσκο να επιβαρύνει τις εταιρείες και το ελληνικό δημόσιο άκοπα (πλην και κατόπιν σκληρών διαπραγματεύσεων), να αποκτά σημαντικά ποσοστά από τα όποια μελλοντικά κέρδη!

Όλες οι μελέτες (και βεβαίως η διαθεσιμότητα και ενεργοποίηση των εταιριών κολοσσών) οδηγούν στη βεβαιότητα ότι στη χώρα μας υπάρχουν υδρογονάνθρακες, ειδικά δε για το Ιόνιο έως δυτικά της Κρήτης που αποτελεί μια περιοχή, όπου οι έρευνες δεν θα δημιουργούσαν στρατηγικές εντάσεις φαίνεται να εντοπίζονται 70 έως 90 δισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου (όταν η ετήσια κατανάλωση μας είναι 6-7 εκατ. κ. μ), του οποίου η εκμετάλλευση είναι δυνατή κατά τις εκτιμήσεις της ΕΔΕΥ του 2019, στις οποίες πολύ συχνά έχει αναφερθεί και ο κ. Γιάννης Γρηγορίου, πρώην CEO της ΕΛ.ΠΕ UPSTREAM [6]!

Βέβαια χωρίς οποιαδήποτε αναφορά, αιτιολόγηση ή σκεπτικό η παρούσα κυβέρνηση, φερόμενη ως ιπποπόταμος σε υαλοπωλείο, ανέβαλε, μα στην ουσία ακύρωσε όλους τους προαναφερόμενους σχεδιασμούς, έρευνες και εργασίες με μια πρωτοφανή στα χρονικά και μάλιστα «αναρμόδια δήλωση» του ΥΠ.ΕΞ κ. Δένδια στις 22/4/2021 από το έδαφος της Σαουδικής Αραβίας, που συνοδευόταν κι από έναν ισχυρισμό που απέχει κατά πολύ από την πραγματικότητα, ότι δήθεν χρειαζόμαστε (αναφερόμενος στο πετρέλαιο) δέκα με είκοσι χρόνια για να το βρούμε και να το εκμεταλλευτούμε, δήλωση που φέρεται να αγνοεί ουσιωδώς τις προαναφερόμενες έρευνες και εξελίξεις [7]!

Επειδή όμως η πραγματικότητα περί άλλα τυρβάζει, οποιοσδήποτε εχέφρων νους θα αναρωτιόνταν μήπως ήρθε βιαίως η ώρα να ξαναδούμε τα όρια και τις δυνατότητες της χώρας; Να γνωρίσουμε εντέλει με πληρότητα τις δυνατότητες και τα περιθώρια των ερευνών και εντεύθεν των ενδεχομένων της αξιοποίησης των διαθεσίμων κοιτασμάτων, τουλάχιστον αυτών του φυσικού αερίου στη χώρας μας ή κάποιου ενδεχομένως από όλα αυτά, τα θρυλούμενα, εν προκειμένω αυτά περί την υποθαλάσσια περιοχή της Δυτικής Ελλάδας και του Ιονίου;

Να θέσουμε μετά λόγου γνώσεως τα δεδομένα αυτά υπ’ όψιν του κυρίαρχου ελληνικού λαού και προκειμένου να αποφανθεί ως τελικός κριτής των πάντων;

Προφανώς η έρευνα για την διαπίστωση της υπάρξεως υδρογονανθράκων δεν σημαίνει a priori εξόρυξη ή και εκμετάλλευση! Εν προκειμένω όμως σημαίνει επίγνωση και βεβαιότητα περί των πλουτοπαραγωγικών πλευρών της χώρας μας! Γνώση των ορίων και των δυνατοτήτων μας, που σε συνθήκες κρίσης μπορεί να αποτελέσουν απαραίτητο αποκούμπι και θεμέλιο ή εργαλείο της ανάπτυξης, αλλά και ενδεχόμενο κάποιας μορφής ενεργειακής αυτοτέλειας και αυτοδυναμίας μας [8].

Το 2023 η Τουρκία θα είναι και με τη βούλα και την τεχνογνωσία της Ρωσίας πυρηνική δύναμη, εγκαινιάζοντας το πυρηνικό εργοστάσιο στο Άκουγιου [9] , δηλ. στη γειτονιά μας, μετατρέποντας άρδην τα γεωπολιτικά δεδομένα στην περιοχή μας και δημιουργώντας απρόβλεπτους κινδύνους από την εν λόγω λειτουργία, ενώ φαίνεται να σχεδιάζουμε αγορά ρεύματος παραγόμενης από ένα νέο πυρηνικό εργοστάσιο της Βουλγαρίας [10] !

Εμείς βέβαια θα καθορίζουμε ζώνες NATURA και θα μαχόμαστε την ανεξέλεγκτη τοποθέτηση ανεμογεννητριών στα νησιά μας και ενδεχομένως καλά θα κάνουμε!

Μήπως όμως, σε κάποια άκρη του κεφαλιού μας θα έπρεπε να σκεφτόμαστε και εναλλακτικές λύσεις, μπροστά στην ενεργειακή ασφυξία που μας περικλείει, τη στιγμή μάλιστα που τα δεδομένα αλλάζουν ραγδαία και απροειδοποίητα για τους χαμένους, για την ήττα των οποίων θα φανεί πως δεν υπήρξε και καμιά μα καμιά πρόνοια, από τους καθ’ ύλην αρμόδιους;

*Ο Βασίλης Κουνέλης είναι δικηγόρος, πρώην Πρόεδρος της εταιρείας ASPROFOS SA, και πρώην μέλος του Δ.Σ των ΕΛ.ΠΕ

=====================================

[1] Γιάννης Αγγελάκας, «Ο χαμένος τα παίρνει όλα»

[2] Η Ρωσία είναι ο τρίτος μεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου στον κόσμο μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Σαουδική Αραβία. Τον Ιανουάριο του 2022, η συνολική παραγωγή πετρελαίου της Ρωσίας ήταν 11,3 εκατ. βαρέλια/ημέρα, εκ των οποίων τα 10 εκατ. βαρέλια/ημέρα ήταν αργό πετρέλαιο, 960 χιλ. βαρέλια/ημέρα συμπυκνώματα και 340 χιλ. βαρέλια/ημέρα υγροποιημένο φυσικό αέριο (NGL). Συγκριτικά, η συνολική παραγωγή πετρελαίου των ΗΠΑ ήταν 17,6 εκατ. βαρέλια/ημέρα ενώ η Σαουδική Αραβία παρήγαγε 12 εκατ. βαρέλια/ημέρα. Η Ρωσία είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας πετρελαίου στον κόσμο στις παγκόσμιες αγορές και ο δεύτερος μεγαλύτερος εξαγωγέας αργού πετρελαίου μετά τη Σαουδική Αραβία.(Πηγές: ΙΕΑ Fuel Report- Russian Suplies to Global Energy Market Feb. 2022 – Στάθης Λιδωρίκη «Οι τροφοδοσίες της Ρωσίας στις παγκόσμιες αγορές Ενέργειας», αδημοσίευτη Μελέτη- Βυτίνα, Μάρτιος 2022).

[3] Εν τω μεταξύ, η σημασία της Ουκρανίας ως χώρας διέλευσης έχει μειωθεί, λόγω της δημιουργίας πρόσθετων διαδρόμων διέλευσης που φέρνουν ρωσικό φυσικό αέριο στην ΕΕ και στο Ηνωμένο Βασίλειο (π.χ. Nord Stream). Οι διαμετακομιστικές ροές μέσω της Ουκρανίας αντιπροσώπευαν πάνω από το 25% των παραδόσεων αγωγών της Ρωσίας προς την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο το 2021, σημαντικά μειωμένες από περισσότερο από 60% το 2009. Ωστόσο, η Ουκρανία παραμένει ένας σημαντικός αγωγός για το ρωσικό φυσικό αέριο προς την Ευρώπη (μεταφέροντας περίπου το 8% της συνδυασμένη ζήτησης φυσικού αερίου ΕΕ και Ηνωμένου Βασιλείου) και επίσης βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στο εισαγόμενο αέριο για δική της εγχώρια χρήση (Βλ. Στάθη Λιδωρίκη ο.π.)

[4] πηγή εκθέσεις περιοδικού Economist

[5] Οι εισροές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) αυξήθηκαν κατά 63% από έτος σε έτος έως τον Οκτώβριο και μέχρι σήμερα. Οι εισροές LNG προς την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο έφθασαν στο ιστορικό υψηλό των 13 δις. κ.μ (bcm) τον Ιανουάριο 2022– σχεδόν τρεις φορές τα επίπεδα του περασμένου έτους και περίπου 70% υψηλότερες σε σύγκριση με τις ροές των ρωσικών αγωγών εκείνο τον μήνα. Η ισχυρή προσφορά και οι πιο ήπιες από τις αναμενόμενες θερμοκρασίες στη Βορειοανατολική Ασία βοήθησαν στη διευκόλυνση της ανακατεύθυνσης των φορτίων προς την Ευρώπη και στον περιορισμό των επιπτώσεων της ισχυρής ευρωπαϊκής ζήτησης για αγορές LNG. Οι Ηνωμένες Πολιτείες παρείχαν πάνω από το ήμισυ του πρόσθετου LNG που εισήχθη από την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο από την αρχή της περιόδου θέρμανσης, αντιπροσωπεύοντας το 37% των συνολικών προμηθειών LNG. Αυτό υπογραμμίζει τη σημασία της βιομηχανίας εξαγωγής LNG των ΗΠΑ και των ισχυρών διατλαντικών δεσμών για την ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια. (Βλ. Στάθη Λιδωρίκη ο.π.)

[6] Εφημερίδα Η ΑΥΓΗ, 3/3/2022 Γιάννη Γρηγορίου- «Η ενεργειακή Κρίση έχει γίνει ενεργειακός εφιάλτης». Ο Γ. Γρηγορίου υποστηρίζει ότι υπό προϋποθέσεις Κύπρος και Ελλάδα μπορούν να δίνουν το 10-15% του απαιτούμενου Φυσικού Αερίου για όλη την Ευρώπη τα επόμενα πενήντα χρόνια!

[7] https://energypress.gr/news/vomva-dendia-i-ellada-den-tha-ginei-hora-paragogis-ydrogonanthrakon-den-tha-arhisei-na-skavei

[8] Και καθώς για τα τουλάχιστον επόμενα 30 χρόνια το Φ.Α. θα πρωταγωνιστεί ως ενεργειακό μέσο.

[9] Το Πυρηνικό Εργοστάσιο Άκκουγιου (Akkuyu Nükleer Güç Santrali) είναι εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας υπό κατασκευή στο Μπουγιουκετσελί στην Επαρχία Μερσίν της Τουρκίας. Θα γίνει το πρώτο εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας της χώρας, αλλά και της Ανατολικής Μεσογείου έως το 2023, όπου προβλέπεται η έναρξη λειτουργίας του, ενώ η Τουρκία φέρεται να σχεδιάζει τουλάχιστον ένα πυρηνικό εργοστάσιο ακόμα.