Πόλεμος στην Ουκρανία: Να μην σπάσει το «ταμπού των πυρηνικών» – Οι λεπτές ισορροπίες ακόμα κι αν τελειώσει η σύγκρουση

O πόλεμος στην Ουκρανία έχει ξυπνήσει τα πιο εφιαλτικά σενάρια καθώς Δύση και Ρωσία βρίσκονται αντιμέτωπες ακόμα κι αν αυτό δεν έχει εκφραστεί ακόμα στο πεδίο της μάχης. Η πυρηνική απειλή ξανατέθηκε στο τραπέζι και ο πλανήτης βρέθηκε να αναρωτιέται εάν ένα τέτοιο ενδεχόμενο είναι πιθανό.

Ο Christopher Chivvis, διευθυντής του American Statecraft Program στο Carnegie Endowment for International Peace, γράφει στον Guardian για το πώς ένας πόλεμος μπορεί να γίνει απρόβλεπτος και δύσκολα να τελειώσει.

Ο πόλεμος του Πούτιν στην Ουκρανία κλιμακώνεται πιο γρήγορα απ’ όσο θα φαντάζονταν οι περισσότεροι μόλις πριν από μία εβδομάδα. Ο στρατός του έχει περικυκλώσει μεγάλες πόλεις της χώρας και απειλεί να τις ισοπεδώσει με θερμοβαρικά όπλα, πυρομαχικά διασποράς και κατευθυνόμενους πυραύλους. Αυτό θα τρομοκρατήσει τον άμαχο πληθυσμό και ίσως αποθαρρύνει την ουκρανική αντίσταση. Θα μπορούσε ακόμη και να πυροδοτήσει συγκρούσεις σε άλλες περιοχές, όπως τα Βαλκάνια, όπου οι διενέξεις είναι μακρές και όπου η Ρωσία διαθέτει εκτεταμένο δίκτυο υπηρεσιών πληροφοριών. Μπορεί, ακόμη, μια κυβερνοεπίθεση να σβήσει τα φώτα σε μια μεγάλη πόλη των ΗΠΑ, αλλά το πιο τρομακτικό είναι ότι η Μόσχα έχει ανεβάσει το επίπεδο συναγερμού των ρωσικών πυρηνικών δυνάμεων και ίσως σκέφτεται να εφαρμόσει στρατιωτικό νόμο.

Εν τω μεταξύ, το ΝΑΤΟ, η G7 και μια σειρά άλλες χώρες έχουν προχωρήσει σε πρωτοφανείς ενέργειες για την οικονομική τιμωρία της Ρωσίας. Αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, που παλαιότερα ήταν πιο διστακτικές, τώρα έστειλαν όπλα και χρηματοδοτούν την ουκρανική αντίσταση. Στην Ουάσιγκτον υπάρχουν φωνές που προτρέπουν σε ακόμη πιο επιθετική προσέγγιση, πιέζοντας τον Λευκό Οίκο να υποστηρίξει με όπλα μια ουκρανική εξέγερση ή ζητώντας από το ΝΑΤΟ να επιβάλει ζώνη απαγόρευσης πτήσεων πάνω από την Ουκρανία.

Το κακό και το πολύ κακό σενάριο

Μέσα σ’ αυτό το κρεσέντο μπορούν να υφανθούν άπειρα σενάρια για το πώς θα τελειώσει αυτή η ιστορία. Στην ουσία όμως, συνεχίζει ο Christopher Chivvis επικαλούμενος ιστορικά αντίστοιχα, αλλά και την εμπειρία του ως αξιωματικού πληροφοριών των ΗΠΑ για την Ευρώπη, δύο είναι οι δρόμοι για τον τερματισμό του πολέμου: είτε η συνεχιζόμενη κλιμάκωση μέχρι «τα πυρηνικά όρια», είτε μια πικρή ειρήνη που θα επιβληθεί σε μια ηττημένη Ουκρανία, κάτι που πολύ δύσκολα θα καταπιούν οι ΗΠΑ και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί τους.

Η επιχείρηση του Πούτιν σκόπιμα θυμίζει τις αντίστοιχες αμερικανικές επιχειρήσεις με στόχο την αλλαγή καθεστώτος στο Κοσσυφοπέδιο, στο Ιράκ και στη Λιβύη, κατηγορώντας την Ουκρανία ότι παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και είναι κράτος-τρομοκράτης. Πετάει, μάλιστα, και τον αστείο ισχυρισμό περί ουκρανικού φασισμού, ως φύλλου συκής σ’ έναν πόλεμο άγριου ιμπεριαλισμού. 

Ο Πούτιν φαίνεται να επενδύει πολλά σε αυτή την αναμέτρηση και δύσκολα θα συμβιβαστεί με κάτι λιγότερο από την πλήρη υποταγή της ουκρανικής κυβέρνησης. Εάν δεν τα καταφέρει άμεσα με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του, ίσως καταφύγει σ’ ένα παράδειγμα τύπου Γκρόζνι ή Χαλέπι -δυο πόλεις που πρόσφατα κατέστρεψε η Ρωσία- ενάντια σε μια πόλη όπως το Χάρκοβο, απειλώντας στη συνέχεια να ισοπεδώσει και το Κίεβο. Θα μπορούσε με τις ειδικές δυνάμεις του να τρομοκρατήσει τον άμαχο πληθυσμό.

Σε περίπτωση που καταφέρει να απομακρύνει την κυβέρνηση Ζελένσκι, η Ρωσία θα εγκαταστήσει στο Κίεβο μια κυβέρνηση-μαριονέτα που θα υπογράψει όρους παράδοσης ευνοϊκούς για τη χώρα. Θα περιλαμβάνουν υπόσχεση ουκρανικής ουδετερότητας ή ακόμη και την επίσημη ένταξη της Ουκρανίας στη ρωσική σφαίρα επιρροής, δηλαδή στον Οργανισμό της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας ή στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση.

Τι θα κάνουν οι ΗΠΑ

Σε μια τέτοια εξέλιξη, οι ΗΠΑ θα αντιμετώπιζαν δύσκολα διλήμματα. Αν επιλέξουν να υποστηρίξουν μια ουκρανική εξέγερση, όπως έκαναν με τη γαλλική αντίσταση ενάντια στη ναζιστική Γερμανία, τόσο πιο πιθανό είναι το Κρεμλίνο να διακινδυνεύσει επιθέσεις σε νατοϊκό έδαφος -πιθανότατα χρησιμοποιώντας παραστρατιωτικές δυνάμεις ή ακόμη και τη διαβόητη ομάδα Wagner, μια ιδιωτική οργάνωση που λειτουργεί παγκοσμίως ως οιονεί ειδική δύναμη του Κρεμλίνου. Τέτοιες επιχειρήσεις ίσως θα οδηγούσαν σε έναν πολύ ευρύτερο πόλεμο ΝΑΤΟ-Ρωσίας -αυτό ακριβώς που προσπαθούσε να αποφύγει ο Τζο Μπάιντεν.

Ομως, μια εξέγερση θα μπορούσε να αποδυναμώσει τις ρωσικές δυνάμεις. Ένα ουκρανικό αντάρτικο θα διάβρωνε τη θέση του Πούτιν στη ρωσική ελίτ, από τις τάξεις της οποίας εξαρτάται η εξουσία του. Οι ουκρανικές δυνάμεις θα είχαν κίνητρο να μεταφέρουν τον αγώνα εκτός έδρας, επιτιθέμενοι στη ρωσική οπισθοφυλακή στη Λευκορωσία και ακόμη και στο ρωσικό έδαφος.

Ολοι οι δρόμοι της κλιμάκωσης οδηγούν στα «πυρηνικά όρια». Πιθανότατα ο Πούτιν θα χρησιμοποιούσε πυρηνικό όπλο εάν ένιωθε ότι το καθεστώς του απειλείται. Είναι δύσκολο να γνωρίζουμε ακριβώς ποια εξέλιξη θα τον τρόμαζε αρκετά, ώστε να περάσει το πυρηνικό κατώφλι. Σίγουρα αυτό θα συνέβαινε αν ένας ισχυρός νατοϊκός στρατός εισερχόταν σε ρωσικό έδαφος.

Τι θα γινόταν όμως αν τα γεγονότα στην Ουκρανία ροκάνιζαν την απόλυτη εξουσία του στο εσωτερικό; Φαίνεται πως όσοι πιέζουν σήμερα για κλιμάκωση έχουν στο πίσω μέρος του μυαλού τους την αποκαθήλωση του Πούτιν, την αλλαγή καθεστώτος στη Ρωσία μέσω Ουκρανίας.

Τα «μικρά πυρηνικά»

Η υπέρβαση του πυρηνικού ορίου δεν θα σήμαινε απαραίτητα παγκόσμιο θερμοπυρηνικό πόλεμο. Ωστόσο θα ήταν ένα εξαιρετικά επικίνδυνο ορόσημο για την παγκόσμια ιστορία. Η χρήση μικρού πυρηνικού όπλου («μη στρατηγικού πυρηνικού όπλου») θα μπορούσε να καταστρέψει, για παράδειγμα, ένα αεροδρόμιο ή άλλο στρατιωτικό στόχο, αποσκοπώντας κυρίως στην «κλιμάκωση για την αποκλιμάκωση», κάνοντας τη Δύση να φοβηθεί και να υποχωρήσει.

Αρκετοί αμφισβητούν την ικανότητα της Ρωσίας να πραγματοποιήσει πραγματικά μια τέτοια επιχείρηση, δεδομένης της έλλειψης εμπειρίας. Και πάλι, όμως, θα μπορούσε να καταφύγει σε μια ξαφνική πυρηνική δοκιμή ή μια πυρηνική έκρηξη που θα κατέστρεφε το ηλεκτρικό δίκτυο σε μια μεγάλη πόλη της Ουκρανίας ή ακόμη και του ΝΑΤΟ. Σκεφτείτε μια έκρηξη που κάνει να σβήσουν τα φώτα στο Όσλο.

Η καλύτερη απάντηση των ΗΠΑ, συνεχίζει ο Guardian, θα ήταν πρώτα να δείξουν την αποφασιστικότητά τους να απαντήσουν επί ίσοις όροις και στη συνέχεια να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση και διπλωματική πρωτοβουλία για αποκλιμάκωση.

Ποια είναι η εναλλακτική;

Ακόμη και στην καλύτερη εκδοχή τέτοιων σεναρίων, όπου τελικά και οι δύο πλευρές παίρνουν τα δάχτυλα από τη σκανδάλη, το πυρηνικό ταμπού έχει σπάσει. Οι δύο υπερδυνάμεις θα έχουν χρησιμοποιήσει τα πυρηνικά τους όπλα, και αυτό θα έχει σημάνει την είσοδό μας σε μια νέα εποχή. Οι συνέπειες θα ήταν εκτεταμένες, καθώς και άλλες χώρες θα επιτάχυναν προγράμματα πυρηνικών όπλων. Μια πυρηνική «μετάσταση» θα εγκυμονούσε κινδύνους σε ενδεχόμενη σύγκρουση με την Κίνα, στη Μέση Ανατολή, μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν ή και αλλού. Ακόμη κι αν «σωθεί» ο κόσμος, οι ΗΠΑ θα βρίσκονται σε πολύ χειρότερη θέση απ’ ό,τι πριν από ένα μήνα, πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Ποια είναι η εναλλακτική; Ξεκάθαρα, η προσπάθεια να αποφευχθεί η περαιτέρω κλιμάκωση. Σοφά μέχρι στιγμής η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει αποφύγει την άμεση στρατιωτική εμπλοκή των ΗΠΑ, αλλά οι φωνές που πιέζουν για κλιμάκωση δεν θα συγκρατηθούν εύκολα, ιδίως αν οι ρωσικές δυνάμεις καταστρέψουν ουκρανικές πόλεις. Και η πιο δύσκολη πρόκληση: Πώς θα απαντήσουν οι ΗΠΑ, εάν η Ρωσία επιβάλει καθεστώς-μαριονέτα στην Ουκρανία; Θα πρέπει να επιλέξουν είτε περαιτέρω κλιμάκωση είτε συμβιβασμό με ό,τι ακριβώς οδήγησε στον πόλεμο κατ’ αρχάς -υπό αίρεση το δικαίωμα ενός έθνους να είναι ελεύθερο και ανεξάρτητο. 

Σε αυτό το σενάριο, η κυβέρνηση Μπάιντεν θα έπρεπε να επιδείξει εξαιρετική ηγεσία, διατηρώντας τους συμμάχους ενωμένους και σε αυτοσυγκράτηση. Θα αντιμετώπιζε αυξημένη πίεση από ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και ουκρανικά λόμπι να απορρίψει την κυβέρνηση-μαριονέτα και να πολεμήσει, ίσως αναγνωρίζοντας μια εξόριστη ουκρανική κυβέρνηση. Τα φιλοπόλεμα συναισθήματα, παράλληλα, ίσως δυναμώσουν. Η κλιμάκωση απομακρύνει τις προοπτικές διαπραγμάτευσης.

Θα παρέμενε ανοιχτή η πόρτα του ΝΑΤΟ σε μια ρωσοκρατούμενη Ουκρανία; Πιθανώς. Θεωρητικά η πόρτα του ΝΑΤΟ είναι ανοιχτή και στο Ιράν ή στη Βόρεια Κορέα. Οποιαδήποτε συνέπεια μπορεί να προβλεφθεί – συσσώρευση συμβατικών δυνάμεων στα σύνορα ΝΑΤΟ-Ρωσίας, υψηλότερες αμυντικές δαπάνες σε βάρος άλλων πολιτικών, τέλος στην απεμπλοκή των ΗΠΑ από τη Μέση Ανατολή, λιγότεροι πόροι για τον ανταγωνισμό με την Κίνα- είναι προτιμότερη από τη χρήση πυρηνικών όπλων.

Δεν είναι νωρίς για να σκεφτούμε πώς θα τελειώσει αυτός ο πόλεμος. Είναι πραγματικές οι πιθανότητες να φανεί στρατηγικά αδύναμος ο Πούτιν. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι ΗΠΑ μπορούν να κερδίσουν. Θα πρέπει να συμβιβαστούν με κάτι χειρότερο από τον κόσμο που ξέραμε ως τώρα, καταλήγει ο Christopher Chivvis.

Οσο πιο γρήγορα το αποδεχθεί η Ουάσιγκτον τόσο το καλύτερο.