Ρωσία: Γιατί οι πιο ισχυροί άνδρες της Ρωσίας δεν μπορούν να επηρεάσουν τον Πούτιν να λήξει τον πόλεμο

Οι κυρώσεις αποτελούν έναν από τους βασικούς τρόπους με τους οποίους οι ΗΠΑ και η Ευρώπη αντιδρούν στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

Αυτές οι κυρώσεις «στραγγαλίζουν» τη ρωσική οικονομία και δυσκολεύουν ιδιαίτερα τη ζωή και τις επιχειρήσεις των ολιγαρχών της Ρωσίας, μιας ελίτ υπερπλούσιων ανθρώπων που άρχισαν να ασκούν τεράστια επιρροή στη ρωσική πολιτική καθώς πλούτιζαν κατά τη διάρκεια της ιδιωτικοποίησης του μετασοβιετικού κράτους.

Οι ξένες κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο κατάσχουν τα περιουσιακά στοιχεία και τα γιοτ πολλών ολιγαρχών, τους απαγορεύουν τα ταξίδια και τους αποκόπτουν από τις περισσότερες επιχειρηματικές συναλλαγές με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη.

Ο στόχος είναι να πιέσουν τους πλουσιότερους πολίτες της Ρωσίας, να τους λογοκρίνουν και να τους αναγκάσουν να ασκήσουν με τη σειρά τους πίεση στον πρόεδρο της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν προκειμένου να τερματίσει την εισβολή στην Ουκρανία.

Ωστόσο μπορούν αυτοί οι άνθρωποι να επηρεάσουν τον Πούτιν;

Αυτό το ερώτημα επιχειρεί να απαντήσει ο δημοσιογράφος του Reuters και συγγραφέας Oliver Bullough, ο οποίος τα τελευταία χρόνια εργάζεται στην Ρωσία.

Οι «τσάροι» της Ρωσίας δεν έχουν πια δύναμη

Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι από τότε που εξελέγη ο Πούτιν το 2000, η ολιγαρχία στη Ρωσία δεν λειτουργεί όπως παλιά, καθώς τα μέλη της έχουν πολύ λιγότερη δύναμη και επιρροή από ότι είχαν κάποτε.

«Ο Πούτιν έχει φέρει την ολιγαρχία στο εσωτερικό της χώρας», δήλωσε ο Bullough στο Recode.

«Και τώρα έχουμε πολύ περισσότερο ένα σύστημα που μοιάζει με την δυναστεία των Τυδώρ του Ερρίκου Η, δηλαδή στην κορυφή ο βασιλιάς  στη συνέχεια ένας αριθμός αριστοκρατών γύρω του, οι οποίοι κατέχουν την περιουσία τους για όσο διάστημα είναι διατεθειμένος ο Πούτιν να τους ανεχθεί».

Η λέξη «ολιγαρχία» είναι λίγο ξεπερασμένη, με έναν περίεργο τρόπο, αλλά δεν έχουμε καλύτερη, πρόσθεσε ο Bullough.

Από τότε που η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία τον περασμένο μήνα, οι περισσότεροι αναλυτές ασχολούνται κυρίως με το πώς θα μπορούσε να τελειώσει ο πόλεμος και κατά πόσον οι σύμβουλοι του Πούτιν ή η τάξη των ελίτ της χώρας – που κάποτε είχαν τόση επιρροή στο Κρεμλίνο – θα μπορούσαν να διαδραματίσουν κάποιον σημαντικό ρόλο.

Αλλά η ιδέα ότι οι μεμονωμένοι ολιγάρχες θα μπορούσαν να επηρεάσουν τον Πούτιν τώρα είναι μια παρανόηση της σύγχρονης Ρωσίας, δήλωσε ο Ben Judah, ανώτερος συνεργάτης στο Atlantic Council και συγγραφέας του βιβλίου Fragile Empire: How Russia Fell In and Out of Love with Vladimir Putin.

«Έτσι λειτουργούσε η Ρωσία πριν από 15 ή 20 χρόνια. Αυτό δεν ισχύει σήμερα», δήλωσε ο Judah.

Ο Πούτιν βάζει… χαλινάρια στους ολιγάρχες

Άλλωστε η «χαλιναγώγηση» των ολιγαρχών της Ρωσίας ήταν κάτι που ο Πούτιν υποσχέθηκε στον λαό κατά την πρώτη του εκστρατεία για την προεδρία και δεν άργησε να το κάνει.

Η περίπτωση Χοντορκόφσκι

Το 2003, ο Πούτιν συνέλαβε και φυλάκισε τον Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, ο οποίος κατείχε το 78% της τεράστιας ρωσικής πετρελαϊκής εταιρείας Yukos και ήταν τότε ο πλουσιότερος άνθρωπος της Ρωσίας.

Ο Χοντορκόφσκι κατηγορήθηκε επισήμως για οικονομικά εγκλήματα, αλλά εκτός αυτού χρηματοδοτούσε τα κόμματα της αντιπολίτευσης του Πούτιν.

Το παράδειγμα που έδωσε ο Πούτιν με τη σύλληψη του Χοντορκόφσκι ήταν σαφές:

«Οι ολιγάρχες ουσιαστικά συνειδητοποίησαν ότι ο πλούτος τους ανήκε μόνο για όσο διάστημα ο ήθελε να τους ανήκει. Αυτό άλλαξε ολόκληρη την προσέγγισή τους στην πολιτική. Αύξησε επίσης το κίνητρό τους να αποκτήσουν περισσότερο πλούτο εκτός Ρωσίας, να αποκτήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο πλούτο σε offshore, όπου θα ήταν ασφαλής», δήλωσε ο Bullough στο Recode.

Ένα νέο είδος ολιγαρχών

Εν τω μεταξύ, ένα νέο είδος ολιγαρχών απέκτησαν δύναμη. Ο λόγος για τους siloviki, οι οποίοι είναι επιχειρηματίες που έχουν διασυνδέσεις με την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας, την αστυνομία και τον στρατό.

Οι siloviki έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εδραίωση της εξουσίας του Πούτιν και έγιναν εξαιρετικά πλούσιοι χάρη στην εγγύτητά τους με τον πρόεδρο, δημιουργώντας μια τάξη επιχειρηματιών που εξαρτώνται ακόμη περισσότερο από τον Πούτιν από ό,τι οι ολιγάρχες που συγκέντρωσαν τον πλούτο τους τη δεκαετία του 1990.

Η δύναμη και ο πλούτος των Ρώσων ολιγαρχών είναι εύθραυστη

Η δύναμη και ο πλούτος όλων των Ρώσων ολιγαρχών είναι εύθραυστη και το γνωρίζουν. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο περιορισμένος αριθμός έχει μιλήσει μέχρι στιγμής για τον πόλεμο. Μάλιστα έχουν μιλήσει κυρίως αυτοί που έχουν ξένα διαβατήρια ή διαμένουν εκτός Ρωσίας. Ορισμένοι ολιγάρχες, ακόμη και τα παιδιά τους, έχουν ζητήσει ειρήνη – χωρίς όμως να καταδικάζουν ρητά τον Πούτιν.

Ρώσοι δισεκατομμυριούχοι αντιδρούν

Ο Όλεγκ Ντεριπάσκα, ένας Ρώσος βιομήχανος με περουσία πάνω από 2 δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με το Forbes, χαρακτήρισε την ειρήνη «πολύ σημαντική».

«Όλος ο κόσμος θα είναι διαφορετικός μετά από αυτά τα γεγονότα και η Ρωσία θα είναι διαφορετική», έγραψε στο Telegram.

Σημειώνεται πως η κυβέρνηση των ΗΠΑ του επέβαλε κυρώσεις το 2018 για τους δεσμούς του με τον Πούτιν, στον απόηχο των καταγγελιών για ρωσική ανάμιξη στις αμερικανικές εκλογές του 2016.

Ο Μιχαήλ Φρίντμαν, ιδρυτής της Alfa Bank, χαρακτήρισε την εισβολή ως…τραγωδία κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου.

Όταν όμως ρωτήθηκε για το αν θα χρησιμοποιήσει την επιρροή του για να ασκήσει πίεση στο Κρεμλίνο, ο Fridman απάντησε: «Θα πρέπει να καταλάβετε ότι πρόκειται για ένα πολύ ευαίσθητο θέμα» και δήλωσε ότι δεν μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τους συνεργάτες και το προσωπικό του.

Ο Εβγένι Λεμπέντεβ, ο οποίος είναι ιδιοκτήτης των βρετανικών εφημερίδων Independent και Evening Standard, έγραψε ένα άρθρο στη Standard, ζητώντας τον Πούτιν να σταματήσει τον πόλεμο.

Ο Λεμπέντεβ έχει διπλή ρωσική και βρετανική υπηκοότητα- είναι επίσης μέλος του βρετανικού ευγενειακού καθεστώτος και για τον λόγο αυτό δεν του έχουν επιβληθεί κυρώσεις.

Και πάλι, αυτές οι μετρημένες αντιδράσεις των ολιγαρχών δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσουν.

Ο Στανισλαβ Μάρκους, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Νότιας Καρολίνας που έχει ερευνήσει εκτενώς τους ολιγάρχες της Ρωσίας, δήλωσε στο Recode ότι η άμεση κριτική στον Πούτιν θα ήταν «μια αρκετά επικίνδυνη θέση».

Αποστάσεις Πούτιν από τους πλουσιότερους της Ρωσίας;

«Ο Πούτιν πήρε την απόφαση ουσιαστικά μόνος του την απόφαση να εισβάλει στην Ουκρανία», δήλωσε ο Τζούντα, ανώτερος συνεργάτης του Atlantic Council.

Φαίνεται δηλαδή πως τελευταία χρόνια, ο Πούτιν απομακρύνεται όλο και περισσότερο από τον παλιό λεγόμενο εσωτερικό κύκλο και τη ρωσική ελίτ γενικότερα.

Ο Τζούντα θύμιζε μια σκηνή από τη συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας που συγκάλεσε ο Πούτιν στις 21 Φεβρουαρίου, λίγο πριν εισβάλει στην Ουκρανία.

Ο Σεργκέι Ναρίσκιν, διευθυντής της Υπηρεσίας Πληροφοριών Εξωτερικού της Ρωσίας, τραύλισε όταν ο Πούτιν τον ρώτησε αν υποστηρίζει την αναγνώριση της ανεξαρτησίας του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ.

«Ο τρόπος που του μίλησε ο Πούτιν τον έκανε να φοβηθεί τόσο πολύ που ξέχασε ποιο θέμα συζητιόταν», δήλωσε ο Τζούντα.

«Έτσι, αν ο Σεργκέι Ναρίσκιν είναι τόσο φοβισμένος από τον Πούτιν και φαινομενικά τόσο αποστασιοποιημένος από αυτόν, υπάρχουν πολύ λίγες πιθανότητες για αυτούς τους επιχειρηματίες να μπουν απλά μέσα και να τον σταματήσουν».

Η αφήγηση ότι οι siloviki του Πούτιν – ή άλλοι ολιγάρχες – θα μπορούσαν να διαφωνήσουν ουσιαστικά είναι απλά «ευσεβής πόθος», δήλωσε ο Judah.

Πώς ο πόλεμος του Πούτιν θα μπορούσε να επηρεάσει την εξουσία μακροπρόθεσμα

Αν αυτός ο πόλεμος ήταν πραγματικά μόνο απόφαση του Πούτιν, τότε όλα δείχνουν πως αυτός έχει τον έλεγχο αλλά και την απομόνωση.

Ο παραμερισμός των ολιγαρχών της Ρωσίας μπορεί να μην επιστρέψει στον Πούτιν να κάνει στροφή 180 μοιρών σε έναν πόλεμο για τον οποίο έχει ήδη δείξει ότι είναι διατεθειμένος να θυσιάσει τόσα πολλά.

Αλλά αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι δεν θα έχει αντίκτυπο αργότερα. Αυτές οι κυρώσεις θα έχουν μετασεισμούς.

Το πώς θα αντιδράσουν οι ολιγάρχες είναι ένα ανοιχτό ερώτημα.

Ο Markus, η έρευνα του οποίου διερευνά τι θέλουν οι ολιγάρχες της Ρωσίας και πώς προσπαθούν να επηρεάσουν την κυβέρνηση, δήλωσε στο Recode ότι ένας από τους λόγους που δεν έχουν αντιδράσει ακόμη εναντίον της κυβέρνησής τους είναι ότι το υπάρχον παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό παιχνίδι τους επιτρέπει να διατηρούν τόσα πολλά κεφάλαια σε υπεράκτιες περιοχές.

Με τόσο μεγάλο μέρος του πλούτου τους καταχωνιασμένο έξω από τη Μόσχα, δεν κρίνεται τόσο αναγκαία η επέμβασή τους.

Ωστόσο οι παρατεταμένες κυρώσεις θα μπορούσαν να αυξήσουν την επιθυμία της ρωσικής ελίτ για θεσμική αλλαγή, ακόμη κι αν η επίτευξή της παραμένει δύσκολη.

Με την πάροδο των ετών, ο Πούτιν τους έχει δείξει πόσο εύκολο είναι να βρεθεί κανείς εκτός της «προστασίας» του αλλά και τις ολέθριες συνέπειες αυτού.

«Αν πριν, οι ρώσοι ολιγάρχες σκέφτοντας πως, “ό,τι και να κάνει το Κρεμλίνο, εξακολουθώ να έχω τις κερδοφόρες εμπορικές μου συναλλαγές με τις Ηνωμένες Πολιτείες ή την Ευρώπη ή οποιονδήποτε άλλον, δεν χρειάζεται να πολιτευτώ στη Ρωσία”», τώρα, φαίνεται πως όλο και περισσότερο βρίσκονται με την πλάτη στον τοίχο», δήλωσε ο Markus.

Με πληροφορίες από Vox, Guardian, The Atlantic