Μίκης Θεοδωράκης – Στον τάφο μου να γραφεί «Πολέμησε το Δεκέμβρη» – Η συμμετοχή στον ΕΛΑΣ και τη μάχη της Αθήνας το 1944

Πριν από έξι χρόνια, ο Μίκης Θεοδωράκης είχε εξομολογηθεί σε συνέντευξη τύπου με αφορμή το νέο ανέβασμα το 2015 του έργου «Του νεκρού αδερφού» (η πρώτη παρουσίαση είχε γίνει το 1962 από τον θίασο του Μάνου Κατράκη) είχε εξομολογηθεί ότι στον τάφο του θέλει να γραφτεί η φράση «Πολέμησε το Δεκέμβρη».

Πολέμησα 33 μέρες και μου άρεσε ο ήχος της μάχης

Για το επιτύμβιο αυτό επίγραμμα που παραπέμπει στο αντίστοιχο του αρχαίου Έλληνα τραγωδού Αισχύλου, ο οποίος είχε πολεμήσει ενάντια στους Πέρσες στη μάχη του Μαραθώνα, ο Μίκης Θεοδωράκης διανύοντας τότε τα 90 του χρόνια είχε πει συγκεκριμένα:

«Στον τάφο μου να γραφεί: Πολέμησε το Δεκέμβρη. Θα μου πείτε… ο πόλεμος; Δεν ξέρω… Έχω και το κρητικό γονίδιο και μου αρέσουν τ’ άρματα. Πολέμησα 33 μέρες και μου άρεσε ο ήχος της μάχης. Όπου ήταν μάχη, έτρεχα, έμπαινα μέσα. Σφαίρα δεν μ’ έπιανε».

Αξίζει να σημειωθεί μια λεπτομέρεια που συνδέει τις δύο περιπτώσεις. Ο Μίκης, σύμφωνα με τα τότε λεγόμενά του επέλεξε, για επιτύμβιο επίγραμμα μια φράση που δεν αναφέρεται καθόλου στο μουσικό του έργο αλλά σε μια στιγμή της ζωής του, αυτή που ως αντάρτης του Εφεδρικού ΕΛΑΣ της Αθήνας πολέμησε κατά των Άγγλων το 1944.

Στην περίπτωση του Αισχύλου πάλι το επιτύμβιο επίγραμμα είχε ως εξής: «Αισχύλον Ευφορίωνος Αθηναίον τόδε κεύθει/Μνήμα καταφθίμενον πυροφόροιο Γέλας/αλκήν δ’ ευδόκιμον Μαραθώνιον άλσος αν είποι/και βαθυχαιτήεις Μήδος επιστάμενος», το οποίο ο Γ. Π. Σαββίδης το έχει μεταφράσει ως «Τούτο το μνήμα σκεπάζει τον Αισχύλο του Ευφορίωνος, Αθηναίον, που πέθανε στη σιτοφόρα Γέλα· για την ευδόκιμον ανδρεία του μπορεί να πει το Μαραθώνιον άλσος και ο Πέρσης με την πυκνή χαίτη που τον γνώρισε».

Πολεμική και ποιητική δόξα

Είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι ο Αισχύλος το όνομα του οποίου έζησε και θα ζει στους αιώνες έχοντας καθορίσει την πορεία του θεάτρου για χιλιάδες χρόνια επέλεξε να τον θυμούνται για την πολεμική και όχι για την ποιητική του δόξα. Αυτό ακριβώς είναι και το κοινό στοιχείο του μεγάλου αρχαίου τραγωδού με τον κορυφαίο σύγχρονο μουσικοσυνθέτη. Το «Πολέμησε το Δεκέμβρη» δεν παραπέμπει σε αυτό για το οποίο όλος ο πλανήτης μιλάει σήμερα για τον Μίκη, την τέχνη του και τη μουσική του.

Είναι κάτι παραπάνω από προφανές ότι τα επιτύμβια αυτά επιγράμματα υποδηλώνουν πως ο δημιουργός θεωρεί ως ύψιστο ιδανικό του όχι την τέχνη του αλλά κάτι άλλο. Και στην περίπτωση του Μίκη υποδηλώνεται με σαφήνεια ότι η τέχνη του και συγκεκριμένα οι μουσικές του συνδέονται και υπηρετούν μια ανώτερη -για τον ίδιο- ηθική αξία, γι’ αυτό άλλωστε και δηλώνει «μου άρεσε ο ήχος της μάχης».

Ο Μίκης Θεοδωράκης ως στρατευμένος καλλιτέχνης άλλωστε με την επιστολή του προς το Δημήτρη Κουτσούμπα στις 5 Οκτώβρη 2020 δηλώνει με συγκλονιστικό τρόπο ότι θέλει να αφήσει αυτό τον κόσμο σαν κομμουνιστής.

Σφαίρα δεν μ’ έπιανε

Τα «Δεκεμβριανά» όπως καταγράφηκε στην Ιστορία η μάχη της Αθήνας ανάμεσα στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και τους Άγγλους το Δεκέμβρη του 1944 μετά το τελεσίγραφο του Σκόμπυ για αφοπλισμό των ανταρτικών δυνάμεων, βρήκε το Μίκη Θεοδωράκη οργανωμένο στο ΚΚΕ και έχοντας πάρει ενεργό μέρος στην εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα κατά της τριπλής φασιστικής κατοχής.

Σε ένα παλιότερο ντοκιμαντέρ ο Μίκης Θεοδωράκης περιγράφει αναλυτικά στιγμές από τη μάχη του Δεκέμβρη όπως την έζησε ο ίδιος ως αντάρτης του ΕΛΑΣ στην ελληνική πρωτεύουσα, «ξεναγώντας» το θεατή στα σημεία όπου το 1944 «όπου ήταν μάχη, έτρεχα, έμπαινα μέσα. Σφαίρα δεν μ’ έπιανε».

Στο βίντεο που ακολουθεί ο Μίκης Θεοδωράκης μιλάει για το πως ξεκίνησαν τα «Δεκεμβριανά», αναφέρεται στον αφοπλισμό των αστυνομικών τμημάτων από τα αντάρτικα σώματα και την αποχώρηση από την αστυνομία, των αστυνομικών που ανήκαν στο ΕΑΜ, για τις μάχες του Μακρυγιάννη και την τοποθέτηση αγγλικών πυροβόλων στην Ακρόπολη από τους Άγγλους που παραβίασαν τη συμφωνία με τον ΕΛΑΣ για «ουδετερότητα» στις μάχες του ιερού αυτού μνημείου της ανθρωπότητας.

Στο ακόλουθο βίντεο ο ύμνος του ΕΛΑΣ (Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού) τραγουδισμένος από τον ίδιο το Μίκη Θεοδωράκη.

MUST READ

«Ντου» Καρυπίδη σε Τσαγκαράκη