Ουραγός στις δαπάνες για την Παιδεία η Ελλάδα στην ΕΕ – Η διαχρονική υποχρηματοδότηση

Σπασμένα έδρανα. Μάθημα σε αμφιθέατρα υπό συνθήκες… ψυγείου. Επικίνδυνα ασανσέρ που χαλάνε όλη την ώρα. Υπερπληθή τμήματα με πάνω από 200 και 300 άτομα που πρέπει να στριμωχτούν σε μια αίθουσα. Έλλειψη προσωπικού και μη διαφανείς προσλήψεις. Γραμματείες που περισσότερο εξοργίζουν παρά εξυπηρετούν. Κομματικές αφίσες σκισμένες και πεταμένες μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να έχει τελειώσει κάποιο ελληνικό πανεπιστήμιο και να μην έχει μια από αυτές τις εικόνες στο νου του.

Βιβλία που έχουν να αλλάξουν καμιά εικοσαριά χρόνια. Προβλήματα υποστελέχωσης, ενώ οι υποψήφιοι αναπληρωτές κοιτάζουν κάθε μέρα τον ΑΣΕΠ. Έλλειψη εξοπλισμού, όπως smart πίνακες, σε αρκετά σχολεία. Μεγάλος αριθμός μαθητών ανά τμήμα στα αστικά κέντρα. ΕΠΑΛ που θυμίζουν… αλάνες και όχι χώρους μάθησης. Ένα πολύ δύσκολο και αγχώδες σύστημα εισαγωγής στα πανεπιστήμια. Ελαφρώς καλύτερη, αλλά εξίσου μελανή είναι η κατάσταση στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Για αυτό το σχολείο και για αυτό το πανεπιστήμιο βγήκαν την Πέμπτη να διαδηλώσουν μαθητές, φοιτητές και καθηγητές, όπως έκαναν και αρκετές φορές και το 2020 αψηφώντας τον φόβο της πανδημίας. Παρά την απαγόρευση συναθροίσεων, οι άνθρωποι αυτοί κατέβηκαν στους δρόμους της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και των άλλων μεγάλων πόλεων για να διαμαρτυρηθούν κατά του εκπαιδευτικού νομοσχεδίου το οποίο – όπως λένε – προωθεί περισσότερο την ιδιωτική εκπαίδευση και κλείνει τα μάτια στα διαχρονικά προβλήματα της παιδείας στην Ελλάδα. 

H πανεπιστημιακή αστυνομία

Μεγάλο «αγκάθι» αποτελεί το ζήτημα της πανεπιστημιακής αστυνομίας, η οποία δεν έχει πείσει ότι θα περιοριστεί απλά στον ρόλο της διατήρησης της ηρεμίας και της ασφάλειας των χώρων του πανεπιστημίου και της ελεγχόμενης εισόδου.

Γιατί τα γκράφιτι, ένας μαύρος φοιτητής με ράστα μαλλιά, δύο γκέι φοιτητές που κρατιούνται χέρι-χέρι, η αυθόρμητη συναυλία που ξέσπασε στην καφετέρια της σχολής όταν η κοπέλα με τα ροζ μαλλιά άρχισε να παίζει την κιθάρα της – όλα αυτά δεν απειλούν τη σωματική ακεραιότητα των φοιτητών. Όμως ένας ναρκέμπορας που ψάχνει πελατεία, ένας τραμπούκος που δεν κοιτάζει ποιον έχει απέναντί του ή ένα άγριο αδέσποτο πράγματι δεν έχουν θέση στο ελληνικό πανεπιστήμιο. 

Παράλληλα, ερωτηματικά – αν μη τι άλλο – προκαλεί η χρηματοδότηση από το υπουργείο Παιδείας με 30 εκατ. ευρώ για τη φύλαξη των πανεπιστημίων, την ώρα που στο τέλος του 2020 το υπουργείο ενίσχυσε συνολικά όλα τα ελληνικά πανεπιστήμια με λίγο παραπάνω από τα μισά από αυτά τα χρήματα, δηλαδή 16.114.000 ευρώ.

Σημαντική επιδείνωση των διαχρονικών προβλημάτων της εκπαίδευσης κατά την τελευταία 10ετία στη χώρα

Τα κριτήρια αυτά του υπουργείου ίσως εξηγούν και το γεγονός ότι σε άλλη μια έκθεση, αυτή τη φορά από το Κέντρο Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής της ΓΣΕΕ (ΚΑΝΕΠ-ΓΣΕΕ), αποτυπώνεται η διαχρονικά προβληματική κατάσταση που επικρατεί στο χώρο της εκπαίδευσης και η οποία επιδεινώθηκε σημαντικά την τελευταία δεκαετία στη χώρα μας.

Η «Ετήσια Έκθεση για την Εκπαίδευση 2019-2020 – Μέρος Α: Δείκτες και βασικά μεγέθη των εκπαιδευτικών συστημάτων στην ΕΕ-28» του ΚΑΝΕΠ-ΓΣΕΕ αποτυπώνει τη θέση του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ28, στο σύνολο σχεδόν των διαθέσιμων (ευρωπαϊκών και διεθνών) δεικτών για τον μαθητικό/σπουδαστικό και φοιτητικό πληθυσμό του συστήματος καθώς και για τις δημόσιες και ιδιωτικές δαπάνες για αγορά αγαθών και υπηρεσιών εκπαίδευσης για την περίοδο αναφοράς 2001-2018. 

Σύμφωνα με τα ευρήματα της Έκθεσης, τα διαχρονικά προβλήματα του Ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος –που αφορούν τόσο σε ζητήματα εισροών (χρηματοδότηση, εκπαιδευτικό προσωπικό και λοιπό ανθρώπινο δυναμικό, επάρκεια και ποιότητα υποδομών-εξοπλισμού, προγράμματα σπουδών κ.λπ.) όσο και εκροών (μαθησιακά-εκπαιδευτικά αποτελέσματα) αλλά και γενικότερα σε θέματα εκπαιδευτικών και κοινωνικών ανισοτήτων–, παρουσιάζουν περαιτέρω όξυνση κατά την τελευταία δεκαετία στη χώρα, κατατάσσοντάς τη στους περισσότερους δείκτες σε εξαιρετικά δυσχερή θέση συγκριτικά με τον Ευρωπαϊκό Μ.Ο. και τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της ΕΕ28

Προτελευταία στην ΕΕ σε δαπάνες για την Παιδεία η Ελλάδα

Πιο αναλυτικά, από την Έκθεση προκύπτει ότι:

Οι δαπάνες της γενικής κυβέρνησης για εκπαίδευση στην Ελλάδα διαχρονικά υπολείπονται σημαντικά του ευρωπαϊκού μέσου όρου (8,3% έναντι 10,2% αντίστοιχα, σύμφωνα με στοιχεία του 2018 – 27η θέση). Ιδιαίτερα την περίοδο 2008-2018, και οι δύο πηγές χρηματοδότησης (Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και Τακτικός Προϋπολογισμός Υπουργείου Παιδείας) καταγράφουν πρωτοφανείς μειώσεις. Η οριζόντια αυτή μείωση έχει σοβαρότατες συνέπειες στα μικρότερα μεγέθη του συστήματος, παρά τον σημαντικό τους ρόλο στην κοινωνική συνοχή (προσχολική εκπαίδευση, εκπαίδευση αλλοδαπών & μεταναστών, ειδική αγωγή και 2 συνεκπαίδευση) και στην ανάπτυξη της χώρας (επαγγελματική εκπαίδευση & κατάρτιση), ιδιαίτερα στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές της χώρας.

Οι δαπάνες των νοικοκυριών για εκπαίδευση στην Ελλάδα διαχρονικά υπερέχουν ιδιαίτεραØ σημαντικά του ευρωπαϊκού μέσου όρου (2,1% έναντι 1,2% αντίστοιχα, το 2018 – 4η θέση) και κυρίως αφορούν στην εξωσχολική υποστήριξη των μαθητών (Δευτεροβάθμια εκπαίδευση) ή δαπάνες για εκπαίδευση μελών του νοικοκυριού σε άλλη πόλη από την έδρα του νοικοκυριού (κυρίως Τριτοβάθμια εκπαίδευση).

Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία της περιόδου 2002-2014, η επάρκεια των ακόλουθωνØ επιμέρους υποδομών αποδεικνύεται κατώτερη των προαπαιτούμενων σε όλες τις βαθμίδες, υποβαθμίδες και τύπους μονάδων στο σύστημα: κτιριακές υποδομές (συντήρηση, εκσυγχρονισμός, και ανέγερση και ανέγερση νέων μονάδων), εργαστηριακός εξοπλισμός, υλικοτεχνική υποδομή και δαπάνες για απαραίτητα αναλώσιμα υλικά εργαστηρίων και μονάδων.

Σύμφωνα και πάλι με τα διαθέσιμα στοιχεία της περιόδου 2002-2014, καταγράφεται σημαντική γήρανση του διδακτικού προσωπικού (αλλά και του εργαστηριακού και λοιπού διοικητικού προσωπικού) σε όλες της βαθμίδες της εκπαίδευσης, η οποία οφείλεται κυρίως στην αδυναμία του κράτους να προσλάβει μόνιμο διδακτικό και λοιπό εργαστηριακό & διοικητικό προσωπικό. 

Σε αρκετούς δείκτες συμμετοχής στην εκπαίδευση, η Ελλάδα στις τελευταίες θέσεις της ΕΕ28. Ενδεικτικά: Ενήλικες (25-64 ετών) με ποσοστό συμμετοχής 3,9% (25η θέση), Μεταπτυχιακοί φοιτητές με ποσοστό συμμετοχής 3,1% (25η θέση), Συνολικός βρεφικός-νηπιακός πληθυσμός με ποσοστό συμμετοχής 9,2% (28η θέση), Συνολικός μαθητικός πληθυσμός της ανώτερης δευτεροβάθμιας ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ εκπαίδευσης με ποσοστό συμμετοχής 28,8% (23η θέση).

Ως προς τις εκροές του (απόφοιτοι ανά πεδίο σπουδών – ταξινόμηση UNESCO), το σύστημα φαίνεται να κινείται θετικά και πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ενώ αποτυπώνεται επίσης χαμηλός ο δείκτης πρόωρης εγκατάλειψης της εκπαίδευσης & κατάρτισης νέων ηλικίας 18-34 ετών (4,7% – 4η θέση).

Τέλος, η Ελλάδα παρουσιάζει ορισμένες αρνητικές πρωτιές στους δείκτες κοινωνικών ανισοτήτων: Κατέχει την 1η θέση στην ΕΕ28, σύμφωνα με στοιχεία του 2018, σε ποσοστό πληθυσμού 15-64 ετών που βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (35,3% έναντι 22,2 του Ευρωπαϊκού Μ.Ο.). Επίσης, την 4η θέση στην ΕΕ28, σύμφωνα με στοιχεία του 2018, στον δείκτη NEET (Νέοι 15-24 ετών που βρίσκονται εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης και κατάρτισης) με ποσοστό 14,1% έναντι 9,6% του Ευρωπαϊκού Μ.Ο. .