Γιώργος Λάνθιμος: Ταινία χωρίς απαντήσεις

«Υπνωτίστηκα από το σενάριο, η ταινία έχει αυτό το χαρακτηριστικό. Εγκατέλειψα την προσπάθεια να το αναλύσω και, όπως λέει ο Γιώργος, ξέχασα όλη την προετοιμασία και ήμουν απλώς παρούσα. Ο Γιώργος έχει ένα μοναδικό τρόπο, ένα δικό του όραμα και νομίζω ότι η δουλειά του ηθοποιού ειδικά σε αυτές τις ταινίες είναι να βοηθήσει στην υλοποίησή του».

Τάδε έφη Νικόλ Κίντμαν στο Φεστιβάλ των Καννών εφέτος τον Μάιο, όταν ο «Θάνατος του ιερού ελαφιού» («The killing of a sacred dear»), η τελευταία, πέρα για πέρα ξένη ταινία του «Γιώργου», που δεν είναι άλλος από τον Γιώργο Λάνθιμο, έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της. Δεν ακούς συχνά για έλληνες σκηνοθέτες τόσο κολακευτικά λόγια από καλλιτέχνες όπως η Νικόλ Κίντμαν – όμως, και πάλι, πόσοι έλληνες σκηνοθέτες έχουν καταφέρει να κάνουν τόσο εντυπωσιακή καριέρα στο εξωτερικό αφήνοντας πίσω τους τη μικρή Ελλαδίτσα, από την οποία και ξεκίνησαν;

Ο Γιώργος Λάνθιμος δεν είναι βέβαια η μοναδική περίπτωση νέου σχετικά έλληνα σκηνοθέτη που εργάζεται πια στο εξωτερικό. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει όμως ότι είναι η πιο διάσημη περίπτωση. Κάθε φεστιβάλ και βραβείο, δύο ταινίες του στα Οσκαρ. Οχι και λίγο. Και όλα ξεκίνησαν με τον «Κυνόδοντα» το 2009, όταν η δεύτερη αυτή ταινία του (μετά την «Κινέτα» που είναι η πρώτη προσωπική του και τον «Καλύτερό μου φίλο» που ο Λάνθιμος συν-σκηνοθέτησε με τον Λάκη Λαζόπουλο) προβλήθηκε στο τμήμα Ενα Κάποιο Βλέμμα του Φεστιβάλ των Καννών, όπου και βραβεύθηκε. Λίγο αργότερα, η ίδια ταινία θα κατείχε μια θέση στην πεντάδα για το Οσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας και ο Λάνθιμος μια θέση ανάμεσα στους νέους auteurs του διεθνούς κινηματογραφικού χάρτη. Και όλα αυτά, με ένα σινεμά πολύ «δικό» του, εξωφρενικά αλλόκοτο, παράξενο ή weird, αν θέλετε, όπως τουλάχιστον το χαρακτήρισαν κατ’ αρχάς στην Αγγλία, χώρα στην οποία ο Λάνθιμος εδώ και μερικά χρόνια διαμένει.

Weird. Αυτό και αν είναι αλήθεια! Πράγματι, τα περισσότερα απ’ όσα συμβαίνουν στις ταινίες του Γιώργου Λάνθιμου είναι, αν όχι ακατάληπτα, σίγουρα ανεξήγητα, ακριβώς επειδή οι ερμηνείες των πραγμάτων δεν απασχολούν τον σκηνοθέτη. «Οι ταινίες μου δεν έχουν απαντήσεις» όπως συχνά αναφέρει ο ίδιος. Παράδειγμα τρανό, ο «Θάνατος του ιερού ελαφιού» που από την περασμένη Πέμπτη προβάλλεται στις αίθουσες.

Κατ’ αρχάς ο τίτλος της μοιάζει με έμμεση αναφορά στην «Ιφιγένεια εν Αυλίδι», αγαπημένη τραγωδία του Λάνθιμου. Εξάλλου ο ίδιος παραδέχθηκε στις Κάννες ότι γράφοντας το σενάριο του «Ελαφιού» με τον Ευθύμη Φιλίππου βρήκε ομοιότητες με την ευριπήδεια τραγωδία και γι’ αυτό χρησιμοποίησε τον συγκεκριμένο τίτλο – κατά μία έννοια ως φόρο τιμής σ’ αυτή.

Στον «Θάνατο του ιερού ελαφιού», ένας νεαρός (Μπάρι Κέογκαν) πλησιάζει τον καρδιοχειρουργό (Κόλιν Φάρελ) στα χέρια του οποίου πέθανε ο πατέρας του και σιγά-σιγά εισβάλλει στη ζωή του και την αναποδογυρίζει θανάσιμα. Τόσο ο γιατρός όσο και η γυναίκα του, που είναι επίσης γιατρός (Νικόλ Κίντμαν), αδυνατούν να καταλάβουν από τι ακριβώς καταρρέουν σωματικά τα δύο παιδιά τους (Ράφεϊ Κάσιντι, Σάνι Σούλτζιτς)· είναι απλώς γνώστες τού ότι αυτή η κατάρρευση είναι ευθύνη του νεαρού εισβολέα, αφού ο ίδιος τους το λέει. Και τι λέει ο ίδιος ο σκηνοθέτης επί του θέματος; «Καταλαβαίνω γιατί μπορεί κανείς να αναρωτιέται πώς ο κεντρικός ήρωας, ένας γιατρός, ένας άνθρωπος της επιστήμης, θα ήθελε μια λογική εξήγηση γι’ αυτό που συμβαίνει. Αυτό όμως είναι και το ερώτημα της ταινίας, αυτός ο σκοπός της: να ξεκινήσει ο ίδιος ο θεατής αυτή την αναζήτηση».

Ενας ακόμη θρίαμβος

Ακούγεται πάντως σαν ταινία εκδίκησης, αλλά δεν είναι ακριβώς αυτό. Είναι μήπως ψυχολογικό θρίλερ; Ναι, αλλά όχι ακριβώς. Υπαρξιακό δράμα; Μμμμ… Ισως… αλλά όχι ακριβώς. Οικογενειακό δράμα τότε; Ναι, θα το έλεγες, αλλά και πάλι όχι ακριβώς.

Ο,τι και να είναι, πάντως, φαίνεται ότι γοητεύει τους ξένους. Αρκεί να διαβάσει κανείς αποσπάσματα από την υποδοχή που επεφύλασσε στην ταινία ο διεθνής Τύπος.

«Ενα εξωφρενικό έπος εκδίκησης… Οπως στις καλύτερες ταινίες του, ο Λάνθιμος είναι εξαιρετικός στο να δημιουργεί έναν ολοκληρωμένο κόσμο και να μας βυθίζει σ’ αυτόν»έγραψε η «Guardian», την ώρα που η «Independent» μίλησε για «μια άρτια δημιουργία, με σπουδαίες σκηνές, μουσική, ερμηνείες».

«Μας κάνει μια σκοτεινά κωμική υπενθύμιση ότι ο τρόμος βρίσκεται μέσα στο σπίτι μας»ήταν η επισήμανση των «Times του Λος Αντζελες». Τέλος το «Hollywood Reporter»:  «Εχοντας την αρχαία τραγωδία ως έμπνευση, η υπνωτική ιστορία εκδίκησης και ενοχών δίνει έναν ακόμα πιο συναρπαστικό ρόλο στον Κόλιν Φάρελ… και μια Nικόλ Κίντμαν καλύτερη από ποτέ».

Αλλά και οι ηθοποιοί του φαίνεται ότι γοητεύονται μέσα στο πλέγμα μυστηρίου που ο Λάνθιμος κατορθώνει να φτιάξει. Οταν ζήτησα τη γνώμη του νεαρού Μπάρι Κέογκαν για τη σκηνοθεσία του Λάνθιμου, εκείνος είπε ότι «δεν χρειαζόταν να μου πει πολλά, ήταν όλα στο σενάριο και ο Γιώργος δεν είναι φαν των εξηγήσεων και των ερμηνειών· ίσως αυτός να είναι και ο καλύτερος τρόπος».

Οσο για την Κίντμαν, στη συνέντευξη Τύπου της ταινίας ανέφερε το εξής: «Πολλές φορές ο Γιώργος μάς έδινε την οδηγία να μην κάνουμε τίποτα. Αυτό έχει ενδιαφέρον γιατί είναι δύσκολο να το κάνει ένας ηθοποιός, να μην κάνει τίποτα! Οταν είδα την ταινία, του είπα ότι δεν έχω ξαναδεί κάτι τέτοιο».

Ο Κέογκαν, δε, ανέφερε κάτι που ίσως να είναι το σημαντικότερο: «Ο Γιώργος δημιούργησε ένα νέο είδος σινεμά, ένα νέο στυλ υποκριτικής για τους ηθοποιούς. Σε καθοδηγεί χωρίς να σε καθοδηγεί. Και όμως, όταν σου λέει κάτι, ξέρεις ακριβώς τι εννοεί».

Ο «Θάνατος του ιερού ελαφιού» δεν είναι ακριβώς ταινία σεναρίου – θα τη χαρακτήριζα μάλλον ταινία ιδέας -, αυτό όμως δεν εμπόδισε την κριτική επιτροπή του Φεστιβάλ των Καννών να δώσει αυτό ακριβώς το βραβείο στον Λάνθιμο και στον Φιλίππου. Εξάλλου, ο «Αστακός» υπήρξε το δεύτερο μεγάλο βήμα του Λάνθιμου στα Οσκαρ, διεκδικώντας το βραβείο στην κατηγορία του καλύτερου σεναρίου γραμμένου κατευθείαν για την οθόνη.

Και η συνέχεια…

Ετσι λοιπόν η Αμερική άνοιξε διάπλατα τις πόρτες της στον Γιώργο Λάνθιμο, ο οποίος πριν από λίγο καιρό τελείωσε το «The favourite», ένα δράμα εποχής τοποθετημένο στις αρχές του 18ου αιώνα στην Αγγλία επί βασιλείας Αννας. Στην ταινία, που είναι συμπαραγωγή ΗΠΑ / Αγγλίας / Ιρλανδίας, πρωταγωνιστούν οι Εμα Στόουν, Ρέιτσελ Βάις (ως Δούκισσα του Μάρλμπορο) και Ολίβια Κόλμαν (Αννα).

Και η Ελλάδα; Ο Γιώργος Λάνθιμος έχει πει ότι θα ήθελε κάποια στιγμή, αν οι συνθήκες το επιτρέψουν, να επιστρέψει στην Ελλάδα και να γυρίσει μια ταινία. «Ημουν αρνητικός στο παρελθόν, αλλά σήμερα βλέπω ότι το είδος της ελευθερίας που έχω στη χώρα μου δεν το βρίσκω στο εξωτερικό, όπου οι κανονισμοί είναι πολύ αυστηροί».

Προς το παρόν, όμως, αυτό το σχέδιο δεν δείχνει να είναι υλοποιήσιμο.

Πού κα πότε

Η ταινία «Ο θάνατος του ιερού ελαφιού» προβάλλεται στις αίθουσες σε διανομή Feelgood Entertainment.